Cái bẫy của giả định

Ảo tưởng của sự thấu hiểu

Nhà tâm lý học Carl Jung từng nói: “Đối diện với con người, ta chỉ nhìn thấy chiếc mặt nạ mà họ chọn để khoác lên, hiếm khi chạm được đến linh hồn phía sau.” Người im lặng có thể không hề vô cảm, mà chỉ đang chịu đựng một nỗi đau quá lớn để thành lời. Người hay cười có thể không hề hạnh phúc, mà nụ cười ấy chỉ là tấm màn ngụy trang cho những đêm dài gục ngã.

Nghiên cứu trong tâm lý xã hội cho thấy, con người có xu hướng rơi vào “thiên kiến quy gán cơ bản” (fundamental attribution error): ta dễ dàng cho rằng hành vi của người khác phản ánh bản chất của họ, mà quên mất rằng có thể hoàn cảnh, nỗi đau hay sức ép vô hình mới là kẻ đang điều khiển. Khi thấy ai đó lầm lì, ta gán nhãn “khó gần”. Khi thấy ai đó nói cười, ta mặc định họ vô lo. Nhưng đâu ai biết, đằng sau là cả một câu chuyện dài mà ta không có quyền đọc hết.

Mỗi giả định là một vết thương vô hình

Vấn đề là, giả định không chỉ khiến ta hiểu sai, mà còn có thể làm tổn thương. Khi ta nghĩ rằng người khác “không sao đâu”, ta có thể vô tình bỏ qua lời cầu cứu thầm lặng của họ. Khi ta mặc định rằng ai đó “quá mạnh mẽ để cần ai giúp đỡ”, ta đã để họ cô độc trong chính nỗi đau.

Nhà phân tâm học nổi tiếng Karen Horney từng viết rằng: “Nỗi khổ lớn nhất của con người không phải là chính vết thương, mà là cảm giác bị hiểu lầm.” Và chính những giả định của ta đã vô tình góp thêm vào cảm giác ấy.

Có người đã phải nuốt bao nhiêu tủi hờn, đánh đổi bao nhiêu đêm mất ngủ mới có thể đứng vững đến hôm nay. Nhưng ta nào hay biết. Ta chỉ thấy phần nổi, rồi vội vàng phán xét phần chìm.

Thay giả định bằng thấu cảm

Sự thật là: ta không sống trong câu chuyện của họ. Ta không biết họ đã trải qua gì, đã bỏ lại điều gì, đã gồng gánh những gì. Vậy nên, thay vì giả định, hãy chọn thấu hiểu. Thay vì phán xét, hãy chọn im lặng tử tế. Và thay vì soi chiếu vào đời người khác, hãy học cách sống tốt đời mình.

Nhà tâm lý học Carl Rogers, cha đẻ của liệu pháp thân chủ trọng tâm, từng nhấn mạnh: “Điều con người cần nhất không phải là được chữa lành ngay lập tức, mà là được ai đó lắng nghe với một sự chấp nhận vô điều kiện.”Khi ta buông bỏ giả định, ta mới thật sự bắt đầu lắng nghe.

Ai cũng đang gồng gánh một điều gì đó

Hãy thử nghĩ: ta đã bao lần bắt gặp một người thân quen đang cười nói, nhưng chỉ một thoáng, trong ánh mắt họ vụt qua nét mệt mỏi? Bao lần ta nghe một người bạn kể những điều tưởng như nhỏ nhặt, mà nếu đào sâu hơn, có thể đó chính là tiếng nấc nghẹn thầm kín?

Mỗi người đều đang gồng gánh một điều gì đó. Có gánh nặng được gọi tên. Có gánh nặng chỉ tồn tại trong im lặng. Và chính vì ai cũng mang gánh nặng, điều nhân văn nhất ta có thể làm là đừng chất thêm cho nhau những phán xét nặng nề.

Nghiên cứu về sự thấu cảm (empathy) của nhà tâm lý học Mỹ Daniel Batson đã cho thấy: chỉ cần ta thực hành “đặt mình vào vị trí người khác” một cách chân thành, thì khả năng thấu cảm và hành động tử tế sẽ tăng lên đáng kể. Và đôi khi, sự tử tế ấy chỉ đơn giản là ngừng giả định.

Cuối cùng, sự thấu hiểu không nằm ở chỗ ta biết được bao nhiêu về người khác, mà ở chỗ ta có thể ngừng phán xét để cho họ một khoảng không an toàn. Một không gian nơi họ được là chính mình, dù yếu đuối hay mạnh mẽ, dù đang khóc hay đang cười.

Và đôi khi, món quà lớn nhất ta có thể trao cho một tâm hồn là sự không giả định.