Bệnh bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng (Infectious Mononucleosis)

1. Định nghĩa

Bệnh bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng (Infectious Mononucleosis – IM), còn gọi là "bệnh mono", là một bệnh nhiễm virus cấp tính thường do virus Epstein-Barr (EBV) gây ra. Bệnh đặc trưng bởi tình trạng sốt, viêm họng, mệt mỏi kéo dài, sưng hạch bạch huyết và gan lách to. Tuy không nguy hiểm đến tính mạng trong đa số trường hợp, nhưng bệnh có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh, đặc biệt ở người lớn hoặc người suy giảm miễn dịch.

2. Tác nhân gây bệnh

• Virus chính: Epstein-Barr virus (EBV) – thuộc họ Herpesviridae

• Tác nhân khác (ít gặp): Cytomegalovirus (CMV), Toxoplasma gondii, HIV giai đoạn sớm, adenovirus

3. Dịch tễ học

• Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến nhất ở thanh thiếu niên và người trẻ tuổi (15–24 tuổi).

• Ở trẻ nhỏ, bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng hoặc nhẹ và có thể không được chẩn đoán.

• Tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm nhiễm EBV là khoảng 25% phát triển thành bệnh bạch cầu đơn nhân có triệu chứng.

4. Triệu chứng lâm sàng

Các biểu hiện thường xuất hiện 4–6 tuần sau phơi nhiễm:

• Mệt mỏi kéo dài, mức độ nghiêm trọng, có thể giới hạn hoạt động hằng ngày

• Đau họng, có thể kèm viêm amidan, giả mạc

• Sốt nhẹ hoặc vừa

• Sưng hạch bạch huyết, đặc biệt ở vùng cổ và nách

• Gan to hoặc lách to, hiếm khi có vàng da

• Đau đầu, đau cơ, chán ăn

• Phát ban dạng dát sẩn (đặc biệt sau khi dùng ampicillin/amoxicillin)

Lưu ý: Người lớn tuổi thường có triệu chứng nặng hơn, trong khi trẻ nhỏ có thể không có biểu hiện rõ ràng.

5. Biến chứng cần lưu ý

Mặc dù đa số bệnh nhân hồi phục sau 2–4 tuần, một số có thể kéo dài tình trạng mệt mỏi trong nhiều tuần hoặc thậm chí hàng tháng. Các biến chứng cần theo dõi bao gồm:

• Vỡ lách (biến chứng hiếm nhưng nguy hiểm, có thể gây xuất huyết nội)

• Tắc nghẽn đường thở do amidan to

• Viêm gan (tăng men gan nhẹ đến vừa)

• Thiếu máu tán huyết, giảm tiểu cầu

• Biến chứng thần kinh: viêm màng não, viêm não, viêm tủy

6. Phân biệt với các bệnh lý khác

Cần phân biệt với:

• Viêm họng do Streptococcus pyogenes (liên cầu nhóm A)

• Cảm lạnh, cúm thông thường

• Hội chứng mệt mỏi mạn tính

• Nhiễm HIV giai đoạn cấp tính

Gợi ý lâm sàng:

• Viêm họng kéo dài >7 ngày kèm sưng hạch và mệt mỏi nhiều → nghĩ đến bệnh đơn nhân

• Xuất hiện quanh năm, không theo mùa như cúm

• Phát ban sau khi dùng penicillin → gợi ý mạnh bệnh mono

7. Chẩn đoán

• Tổng phân tích máu: bạch cầu tăng, tăng lympho bào không điển hình

• Huyết thanh chẩn đoán:

  • Kháng thể không đặc hiệu (Monospot test): dương tính trong 85–90% trường hợp, độ nhạy thấp ở trẻ <4 tuổi

  • Kháng thể đặc hiệu EBV: IgM kháng VCA (viral capsid antigen), IgG kháng VCA, kháng EBNA (Epstein-Barr nuclear antigen)

• Men gan ALT, AST: có thể tăng nhẹ

8. Điều trị

Không có thuốc đặc trị EBV. Điều trị chủ yếu là hỗ trợ và triệu chứng:

• Nghỉ ngơi, uống đủ nước, dinh dưỡng đầy đủ

• Thuốc giảm đau – hạ sốt: paracetamol, ibuprofen

• Corticosteroid: chỉ định trong trường hợp phù nề amidan gây tắc nghẽn đường thở hoặc viêm não, viêm màng não

Không nên dùng ampicillin hoặc amoxicillin, vì dễ gây phát ban đặc trưng ở người bệnh mono.

9. Dự phòng và kiểm soát lây nhiễm

• EBV lây chủ yếu qua nước bọt, do đó còn được gọi là "bệnh nụ hôn" (kissing disease).

• Ngoài ra có thể lây qua máu, tinh dịch, hoặc cấy ghép.

• Người nhiễm EBV có thể bài tiết virus trong nước bọt nhiều tháng sau hồi phục, nên cần:

  • Tránh hôn, dùng chung đồ dùng cá nhân (cốc, bàn chải đánh răng)

  • Tránh tiếp xúc gần nếu có biểu hiện ho, hắt hơi

Không có vắc xin phòng bệnh EBV. Phần lớn người bệnh chỉ mắc một lần duy nhất trong đời, dù virus tồn tại dạng tiềm ẩn trong tế bào lympho B.

10. Khi nào cần khám cấp cứu?

Người bệnh cần khám ngay hoặc đến cơ sở y tế khi có các dấu hiệu sau:

• Đau dữ dội vùng hạ sườn trái (nguy cơ vỡ lách)

• Khó nuốt, khó thở do phù nề họng

• Lượng nước tiểu giảm, dấu hiệu mất nước

• Sốt cao kéo dài, triệu chứng không cải thiện sau 2–4 tuần

• Dấu hiệu thần kinh bất thường (co giật, rối loạn tri giác)

11. Kết luận

Bệnh bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng là một bệnh lý virus phổ biến, thường gặp ở thanh thiếu niên và người trẻ tuổi, với biểu hiện mệt mỏi kéo dài, sốt, viêm họng và sưng hạch. Mặc dù bệnh thường tự giới hạn, nhưng cần nhận diện sớm để theo dõi và xử trí biến chứng nếu có. Việc nâng cao nhận thức về đường lây và thực hiện các biện pháp phòng tránh tiếp xúc thân mật không cần thiết là biện pháp hiệu quả để giảm nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.