Đặc điểm lâm sàng và điều trị chứng đau nửa đầu (Migraine)

1. Thời gian và diễn tiến cơn đau nửa đầu

Một cơn đau nửa đầu (migraine attack) thường kéo dài từ 4 đến 72 giờ, tuy nhiên trong một số trường hợp có thể kéo dài hơn. Diễn tiến của cơn đau nửa đầu có thể được phân thành 4 – 5 giai đoạn, mặc dù không phải người bệnh nào cũng trải qua đầy đủ tất cả các giai đoạn trong mỗi đợt đau:

• Giai đoạn báo trước (prodrome): xảy ra từ vài giờ đến 1 ngày trước cơn đau

• Giai đoạn hào quang (aura): gặp ở khoảng 25% người bệnh

• Giai đoạn đau đầu (tấn công): là giai đoạn chính, đặc trưng bởi cơn đau

• Giai đoạn giải quyết (resolution): cơn đau giảm dần

• Giai đoạn phục hồi (postdrome): còn gọi là “hangover migraine”, xảy ra sau khi cơn đau kết thúc

2. Biểu hiện từng giai đoạn

2.1. Giai đoạn báo trước

Xuất hiện 1–24 giờ trước cơn đau đầu, với các triệu chứng thần kinh – thể chất không đặc hiệu:

• Mệt mỏi, cáu gắt

• Tăng cảm giác đói hoặc thay đổi khẩu vị

• Cứng cổ, khát nước

• Lo âu hoặc trầm cảm nhẹ

2.2. Giai đoạn hào quang

Xảy ra trước hoặc trong khi đau đầu, kéo dài từ 5 phút đến 1 giờ:

• Thị giác: ánh sáng chớp, đốm mờ, đường ziczac, “sóng nhiệt”

• Cảm giác: tê bì, ngứa ran

• Triệu chứng thần kinh khác: chóng mặt, khó nói, thay đổi nhận thức, yếu cơ
  Trẻ em có thể gặp giai đoạn hào quang cùng lúc với đau đầu.

2.3. Giai đoạn đau đầu

Thường kéo dài 4–72 giờ, biểu hiện đặc trưng:

• Đau nhói, thường khu trú một bên đầu (có thể lan cả hai bên)

• Nhạy cảm với ánh sáng, âm thanh, mùi

• Buồn nôn, nôn

• Mờ mắt, giảm tập trung

• Cơn đau tăng nặng khi vận động

2.4. Giai đoạn giải quyết và phục hồi

Sau khi cơn đau giảm, bệnh nhân có thể cảm thấy:

• Kiệt sức, chóng mặt, lú lẫn nhẹ

• Buồn rầu hoặc phấn chấn bất thường

• Thèm ăn trở lại nếu trước đó chán ăn

Triệu chứng có thể tồn tại trong vòng 24 giờ sau đợt đau chính.

3. Hướng điều trị

3.1. Biện pháp không dùng thuốc

• Môi trường nghỉ ngơi lý tưởng: không gian yên tĩnh, ánh sáng dịu

• Chườm lạnh, xoa bóp vùng thái dương

• Uống đủ nước, tránh mất nước

• Tránh yếu tố khởi phát: như stress, thực phẩm kích thích (phô mai già, socola), rượu, caffeine, bỏ bữa, thiếu ngủ, thay đổi nội tiết

3.2. Thuốc không kê đơn (OTC)

Hiệu quả với các cơn đau mức độ nhẹ đến trung bình:

• NSAIDs: Ibuprofen, Naproxen

• Paracetamol

• Thuốc phối hợp: giảm đau + caffeine (thận trọng vì caffeine có thể là tác nhân khởi phát ở một số người)

Lưu ý: Không sử dụng thuốc giảm đau quá 10–15 ngày/tháng để tránh đau đầu do lạm dụng thuốc (medication-overuse headache).

3.3. Thuốc kê đơn

Dành cho cơn đau nặng hoặc migraine mạn tính:

• Nhóm triptan (thuốc cắt cơn đau): sumatriptan, rizatriptan, eletriptan, zolmitriptan, almotriptan

• Nhóm mới:

  • CGRP antagonists: ubrogepant, rimegepant

  • Chất chủ vận chọn lọc serotonin 1F: lasmiditan

• Thuốc chống nôn (nếu có buồn nôn, nôn): metoclopramide, domperidone

3.4. Điều trị dự phòng

Áp dụng khi:

• Tần suất cơn ≥ 4 ngày/tháng hoặc ≥ 2 lần đau nặng/tháng

• Không đáp ứng tốt với thuốc cắt cơn

Các nhóm thuốc dự phòng bao gồm:

• Thuốc chẹn beta (propranolol, metoprolol)

• Thuốc chống trầm cảm (amitriptyline)

• Thuốc chống co giật (topiramate, valproate)

• CGRP monoclonal antibodies (erenumab, fremanezumab)

4. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bệnh nhân nên đến cơ sở y tế khi:

• Cơn đau đầu kéo dài > 72 giờ

• Có triệu chứng thần kinh khu trú: liệt, tê, nhìn đôi, nói khó

• Cơn đau đầu xuất hiện sau chấn thương sọ não

• Lần đầu đau nửa đầu sau tuổi 40–50

• Đau đầu đột ngột, dữ dội nhất từ trước đến nay

• Thay đổi đặc điểm đau đầu (về tần suất, vị trí, tính chất)

5. Kết luận

Đau nửa đầu là bệnh lý thần kinh phức tạp, tiến triển theo từng giai đoạn và có nhiều mức độ biểu hiện. Việc theo dõi sát tiến trình cơn đau, ghi nhận các yếu tố khởi phát và tuân thủ điều trị sẽ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống. Cần tiếp cận đa chiều, bao gồm cả thay đổi lối sống và điều trị y tế để kiểm soát tốt bệnh.