Dị ứng gia vị

1. Tổng quan

Dị ứng với gia vị là một hiện tượng dị ứng thực phẩm ít gặp nhưng có thể gây ra các phản ứng lâm sàng từ nhẹ đến nghiêm trọng, bao gồm cả phản vệ đe dọa tính mạng. Mặc dù không phổ biến, dị ứng gia vị thường khó chẩn đoán do đặc tính phức tạp của thực phẩm chế biến sẵn và nguy cơ phản ứng chéo giữa các loại gia vị.

Theo thống kê, khoảng 2% người trưởng thành có biểu hiện dị ứng với một hoặc nhiều loại gia vị. Một số tác nhân thường gặp bao gồm: capsaicin (trong ớt), quế, tỏi, tiêu đen, mù tạt và vanillin.

2. Phân biệt kích ứng và phản ứng dị ứng

Một số gia vị có thể gây kích ứng niêm mạc miệng – mũi – họng ở cả người khỏe mạnh, như capsaicin trong ớt hoặc allyl isothiocyanate trong wasabi. Các phản ứng này mang tính sinh lý, không qua trung gian miễn dịch, không nên nhầm lẫn với dị ứng thật sự.

Trong khi đó, dị ứng gia vị là phản ứng qua trung gian IgE hoặc tế bào miễn dịch, có thể biểu hiện tại chỗ hoặc toàn thân và có khả năng đe dọa tính mạng.

3. Biểu hiện lâm sàng

Các triệu chứng dị ứng gia vị có thể xuất hiện nhanh chóng sau khi tiếp xúc, bao gồm:

• Phản ứng nhẹ – trung bình:

  • Ngứa hoặc sưng môi, miệng, lưỡi

  • Nghẹt mũi, hắt hơi

  • Mề đay, phát ban

  • Buồn nôn, chướng bụng, tiêu chảy

  • Viêm da tiếp xúc tại vùng tiếp xúc trực tiếp

• Phản ứng nặng (phản vệ):

  • Khó thở, khò khè, thắt ngực

  • Phù mạch vùng mặt, lưỡi, thanh quản

  • Tụt huyết áp, nhịp tim nhanh hoặc yếu

  • Chóng mặt, lú lẫn, ngất xỉu

  • Tử vong nếu không được xử trí kịp thời

Lưu ý: Một số chất gây dị ứng như Apig1 (cần tây) và protein từ hạt mù tạt có khả năng bền vững với nhiệt, do đó việc nấu chín không loại bỏ hoàn toàn khả năng gây phản ứng.

4. Chẩn đoán dị ứng gia vị

4.1. Khai thác tiền sử lâm sàng

• Là bước quan trọng nhất.

• Ghi nhận chi tiết về loại thực phẩm, loại gia vị nghi ngờ, thời điểm khởi phát triệu chứng, đặc điểm triệu chứng, và tần suất tái phát.

4.2. Test dị ứng da (Skin Prick Test – SPT, Patch Test)

• Hạn chế khi thử các gia vị có tính kích ứng cao (ớt, tiêu, wasabi).

• Có thể áp dụng patch test trong một số trường hợp nghi ngờ viêm da tiếp xúc.

4.3. Xét nghiệm huyết thanh học (IgE đặc hiệu)

• Khả năng phát hiện dị ứng gia vị còn hạn chế do thiếu kháng nguyên chuẩn hóa.

4.4. Theo dõi loại trừ và thử nghiệm lại (Elimination and Rechallenge)

• Loại trừ nhóm thực phẩm nghi ngờ, sau đó thử lại từng thành phần dưới giám sát y tế.

• Là tiêu chuẩn vàng trong trường hợp không thể xác định qua xét nghiệm.

5. Phân biệt dị ứng và không dung nạp

6. Điều trị dị ứng gia vị

• Phản ứng nhẹ:

  • Thuốc kháng histamin đường uống

  • Kem corticosteroid tại chỗ nếu có viêm da tiếp xúc

  • Xịt mũi corticosteroid nếu có viêm mũi dị ứng

• Phản ứng nặng hoặc phản vệ:

  • Tiêm epinephrine (adrenaline) ngay lập tức: liều tiêm bắp 0,3 mg người lớn hoặc 0,15 mg trẻ em

  • Bệnh nhân vẫn cần đến cơ sở y tế để được theo dõi và điều trị hỗ trợ

Khuyến nghị:

Người bệnh có tiền sử phản vệ cần được kê toa và mang theo ống tiêm epinephrine tự động (epinephrine auto-injector).

7. Phòng ngừa và quản lý lâu dài

• Tránh hoàn toàn gia vị đã xác định gây dị ứng.

• Cảnh giác với thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm không dán nhãn rõ ràng, và món ăn tại nhà hàng.

• Đọc kỹ nhãn thực phẩm, hỏi kỹ về thành phần món ăn.

• Phản ứng chéo có thể xảy ra với các loại gia vị cùng họ thực vật, hoặc có cấu trúc phân tử tương đồng. Ví dụ:

• Lưu giữ nhật ký thực phẩm và triệu chứng, hỗ trợ việc theo dõi và đánh giá tái phát.

8. Kết luận

Dị ứng gia vị là một dạng dị ứng thực phẩm hiếm gặp nhưng có thể gây hậu quả nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán và quản lý đúng cách. Do đặc điểm lâm sàng không đặc hiệu và khó xác định dị nguyên trong bối cảnh thực phẩm hỗn hợp, việc khai thác kỹ tiền sử, theo dõi lâm sàng, và giáo dục người bệnh đóng vai trò then chốt trong phòng ngừa và điều trị hiệu quả.