Nghẹt mũi ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân, chăm sóc và điều trị

1. Tổng quan

Nghẹt mũi ở trẻ sơ sinh là tình trạng phổ biến, xảy ra khi dịch nhầy tích tụ trong khoang mũi gây cản trở dòng khí lưu thông. Do đặc điểm giải phẫu mũi họng còn nhỏ hẹp, trẻ sơ sinh dễ bị ảnh hưởng đến hoạt động hô hấp khi bị nghẹt mũi, từ đó có thể dẫn đến rối loạn bú, khó ngủ, kích thích, thở bằng miệng và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý hô hấp khác nếu không được xử trí đúng cách.

2. Nguyên nhân thường gặp

Một số nguyên nhân gây nghẹt mũi ở trẻ sơ sinh bao gồm:

• Nhiễm virus đường hô hấp trên: Cảm lạnh, cúm, viêm mũi họng do siêu vi là nguyên nhân hàng đầu.

• Viêm xoang (hiếm gặp ở trẻ < 1 tuổi nhưng có thể xảy ra ở trẻ lớn hơn).

• Dị ứng: Do bụi, khói thuốc lá, nước hoa, lông thú cưng hoặc một số thực phẩm.

• Không khí khô: Độ ẩm thấp trong nhà hoặc do sử dụng điều hòa không đúng cách.

• Chấn thương niêm mạc mũi, polyp mũi, hoặc bất thường giải phẫu (hiếm gặp).

3. Hướng dẫn chăm sóc và hỗ trợ điều trị tại nhà

Việc xử trí sớm và đúng cách sẽ giúp cải thiện triệu chứng, giảm nguy cơ biến chứng. Các phương pháp chăm sóc bao gồm:

3.1. Nhỏ nước muối sinh lý (NaCl 0,9%)

• Tác dụng: Làm loãng dịch nhầy, sát khuẩn nhẹ và giúp thông thoáng đường thở.

• Cách thực hiện:

  • Đặt trẻ nằm ngửa, nghiêng đầu nhẹ sang một bên.

  • Nhỏ 1–2 giọt NaCl 0,9% vào mỗi bên mũi.

  • Đợi khoảng 1–2 phút để dịch loãng ra, sau đó dùng khăn mềm lau nhẹ bên ngoài.

• Tần suất: 3–5 lần/ngày, tối đa 4 ngày liên tiếp. Không nên sử dụng kéo dài để tránh làm khô và kích ứng niêm mạc mũi.

3.2. Sử dụng dụng cụ hút mũi

• Chỉ định: Khi trẻ có nhiều dịch nhầy gây tắc nghẽn rõ rệt.

• Quy trình:

  1. Nhỏ NaCl 0,9% để làm loãng dịch nhầy.

  2. Bóp xẹp bóng hút mũi, đưa đầu hút vào lỗ mũi, sau đó từ từ nhả bóng để hút dịch ra ngoài.

  3. Vệ sinh đầu hút giữa hai bên mũi và sau khi sử dụng.

• Lưu ý: Không hút quá 1–3 lần/ngày để tránh tổn thương niêm mạc mũi. Tiệt trùng dụng cụ sau mỗi lần dùng bằng xà phòng và nước sôi.

3.3. Massage cánh mũi

• Dùng ngón tay cái và trỏ massage nhẹ hai bên cánh mũi trong vài phút sau khi nhỏ nước muối để hỗ trợ dẫn lưu dịch nhầy và làm dịu niêm mạc mũi.

3.4. Xông hơi gián tiếp

• Xả nước nóng vào chậu và để hơi nước lan tỏa trong phòng. Trẻ có thể ngồi gần nguồn hơi dưới sự giám sát chặt chẽ.

• Tuyệt đối không để trẻ tiếp xúc trực tiếp với nước nóng để tránh nguy cơ bỏng.

3.5. Nâng cao đầu khi ngủ

• Có thể nâng nhẹ đầu giường, kê nệm hoặc sử dụng gối nghiêng để hỗ trợ dẫn lưu dịch và giúp trẻ dễ thở hơn khi ngủ.

3.6. Duy trì độ ẩm không khí

• Sử dụng máy tạo ẩm trong phòng, đặc biệt trong mùa đông hoặc khi dùng điều hòa.

• Đảm bảo độ ẩm phòng từ 40–60% và vệ sinh máy định kỳ để tránh phát tán nấm mốc.

4. Các lưu ý quan trọng

Không nên làm:

• Tự ý sử dụng thuốc co mạch hoặc kháng sinh khi chưa có chỉ định của bác sĩ, vì có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc làm nặng thêm tình trạng bệnh.

• Dùng miệng hút dịch mũi trực tiếp vì có nguy cơ lây truyền vi khuẩn từ người lớn sang trẻ, gây nhiễm trùng.

• Lạm dụng nước muối hoặc hút mũi quá nhiều lần, làm tăng nguy cơ kích ứng niêm mạc mũi và viêm mũi mạn tính.

5. Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ?

Phụ huynh cần đưa trẻ đến cơ sở y tế khi:

• Nghẹt mũi kéo dài > 5 ngày mà không cải thiện.

• Trẻ khó thở, bú kém, bỏ bú hoặc mệt mỏi nhiều.

• Có biểu hiện sốt, ho nặng, thở khò khè.

• Có dấu hiệu bội nhiễm: dịch mũi đổi màu xanh hoặc vàng đặc, có mùi hôi.

6. Dự phòng

• Duy trì môi trường sống trong lành, tránh khói thuốc, bụi mịn và các tác nhân gây dị ứng.

• Tăng cường miễn dịch tự nhiên cho trẻ thông qua:

  • Chế độ dinh dưỡng đầy đủ (đặc biệt là vitamin A, C, D, kẽm, selen, lysine...)

  • Bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu (nếu có điều kiện)

  • Hạn chế tiếp xúc với người đang mắc bệnh đường hô hấp

Kết luận

Nghẹt mũi ở trẻ sơ sinh là một tình trạng phổ biến, thường lành tính nếu được chăm sóc đúng cách. Việc áp dụng các biện pháp hỗ trợ như nhỏ nước muối sinh lý, hút mũi, duy trì độ ẩm không khí và điều chỉnh tư thế ngủ có thể giúp cải thiện triệu chứng hiệu quả. Tuy nhiên, nếu các biện pháp tại nhà không mang lại cải thiện hoặc trẻ xuất hiện dấu hiệu nặng, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị chuyên môn.