Ngứa trong bệnh đa xơ cứng: Cơ chế, biểu hiện và hướng xử trí

1. Tổng quan

Ngứa là một trong những biểu hiện thần kinh cảm giác không điển hình nhưng có thể gặp ở người bệnh đa xơ cứng (Multiple Sclerosis – MS). Đây là dạng rối loạn cảm giác có thể xuất hiện đột ngột, tồn tại trong thời gian ngắn hoặc kéo dài, gây khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

2. Cơ chế bệnh sinh

Ngứa trong bệnh đa xơ cứng không phải là ngứa da thông thường do dị ứng hoặc kích ứng ngoài da, mà là ngứa do nguyên nhân thần kinh (neuropathic pruritus). Tình trạng này phát sinh khi các sợi thần kinh truyền tín hiệu cảm giác giữa não và ngoại biên bị tổn thương do quá trình viêm và khử myelin trong hệ thần kinh trung ương. Cảm giác ngứa thường đi kèm với các dị cảm như châm chích, tê rần, bỏng rát, và không giảm khi gãi.

3. Biểu hiện lâm sàng

• Cảm giác ngứa khởi phát đột ngột, thường khu trú nhưng cũng có thể lan rộng.

• Có thể kèm theo cảm giác tê, rát hoặc châm chích.

• Không có biểu hiện phát ban hay tổn thương da đi kèm.

• Không đáp ứng với các phương pháp điều trị ngứa thông thường (thuốc bôi, kem dưỡng).

• Một số trường hợp có ngứa do phản ứng phụ của thuốc điều trị MS như:

  • Interferon beta-1a (Avonex): có thể gây kích ứng tại vị trí tiêm.

  • Dimethyl fumarate (Tecfidera): gây ngứa là một trong các tác dụng phụ đã được ghi nhận trong thử nghiệm lâm sàng.

  • Các thuốc tiêm tĩnh mạch khác cũng có nguy cơ gây phản ứng dị ứng gây ngứa.

4. Hướng điều trị

Nếu triệu chứng ngứa nhẹ và không ảnh hưởng đến sinh hoạt, có thể không cần can thiệp y tế. Tuy nhiên, với các trường hợp ngứa dữ dội, kéo dài hoặc gây ảnh hưởng chức năng, cần được xử trí bằng thuốc và các biện pháp hỗ trợ.

4.1. Điều trị bằng thuốc

Theo khuyến cáo của Hiệp hội Đa xơ cứng Quốc gia Hoa Kỳ (NMSS), một số thuốc có thể có hiệu quả trong kiểm soát ngứa do thần kinh, bao gồm:

• Thuốc chống co giật:

  • Carbamazepine (Tegretol)

  • Phenytoin (Dilantin)

  • Gabapentin (Neurontin)

• Thuốc chống trầm cảm ba vòng:

  • Amitriptyline (Elavil)

Trong trường hợp ngứa có liên quan đến phản ứng dị ứng hoặc kích ứng ngoài da, có thể cân nhắc sử dụng thuốc kháng histamin như hydroxyzine (Atarax).

4.2. Biện pháp hỗ trợ và thay thế

• Thực hành thư giãn và giảm căng thẳng: Căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng thần kinh ở người bệnh MS. Các phương pháp như thiền chánh niệm, yoga, hoặc liệu pháp nhận thức hành vi có thể hỗ trợ cải thiện triệu chứng.

• Bấm huyệt: Một số bằng chứng sơ bộ cho thấy bấm huyệt có thể hỗ trợ cải thiện dị cảm, tuy nhiên cần thêm nghiên cứu.

• Liệu pháp từ trường (magnetic therapy): Có thể giúp giảm mệt mỏi và hỗ trợ một số triệu chứng thần kinh ở người bệnh MS. Mức độ hiệu quả và an toàn còn cần đánh giá thêm.

4.3. Thay đổi lối sống hỗ trợ

Mặc dù chưa có chỉ định lối sống cụ thể cho triệu chứng ngứa trong MS, nhưng các biện pháp chung giúp cải thiện tình trạng toàn thân có thể hữu ích, bao gồm:

• Duy trì chế độ ăn cân bằng, chống viêm.

• Tham gia các chương trình phục hồi chức năng (vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu).

• Tập thể dục theo chỉ dẫn của chuyên viên phục hồi.

• Mát-xa giúp thư giãn cơ thể.

5. Tiên lượng và theo dõi

Ngứa thần kinh do MS có thể tái phát nhưng thường không gây tổn thương vĩnh viễn. Tuy nhiên, việc gãi nhiều có thể dẫn đến xây xát, viêm da hoặc nhiễm trùng thứ phát. Do đó, người bệnh cần được hướng dẫn chăm sóc da đúng cách và tránh tác động cơ học lên vùng da ngứa.

Trong trường hợp xuất hiện phát ban, tổn thương da hoặc nghi ngờ phản ứng dị ứng, cần được thăm khám và điều trị kịp thời.

6. Câu hỏi thường gặp

• Bệnh đa xơ cứng có thể gây ngứa không?
  Có. Ngứa là một biểu hiện của dị cảm – nhóm triệu chứng cảm giác thần kinh thường gặp trong MS.

• Ba dấu hiệu cảnh báo sớm của MS là gì?
  Mệt mỏi, rối loạn vận động (đi lại khó khăn), co cứng cơ. Ngoài ra, có thể có dị cảm (tê, ngứa, châm chích).

• Bệnh nhân MS có biểu hiện ngoài da không?
  Bệnh lý MS không trực tiếp gây tổn thương da, tuy nhiên các phản ứng phụ của thuốc (đặc biệt thuốc tiêm) có thể gây kích ứng tại chỗ hoặc phát ban dị ứng.

• Cảm giác đau bất chợt trong MS thường biểu hiện như thế nào?
  Là cảm giác đau dạng điện giật, rát bỏng hoặc ngứa kéo dài, liên quan đến tổn thương thần kinh trung ương.