Rối loạn chức năng tình dục ở phụ nữ

1. Giới thiệu

Rối loạn chức năng tình dục ở nữ giới là tình trạng phổ biến nhưng thường bị đánh giá thấp. Theo thống kê, khoảng 43% phụ nữ trải qua các vấn đề liên quan đến tình dục ở một mức độ nào đó, cao hơn so với tỷ lệ 31% ở nam giới. Rối loạn chức năng tình dục nữ có thể biểu hiện dưới nhiều dạng như giảm ham muốn, rối loạn hưng phấn, khó đạt cực khoái, đau khi giao hợp hoặc khô âm đạo. Trong khi điều trị rối loạn tình dục ở nam giới (ví dụ như rối loạn cương dương) đã được chuẩn hóa với các thuốc đặc hiệu, thì can thiệp cho nữ giới thường phức tạp hơn, đòi hỏi tiếp cận đa mô thức.

2. Các rối loạn tình dục thường gặp ở phụ nữ

2.1 Khô âm đạo

Nguyên nhân:

Khô âm đạo thường liên quan đến tình trạng giảm estrogen, đặc biệt trong giai đoạn hậu sản hoặc mãn kinh. Một số nguyên nhân hiếm gặp hơn bao gồm:

• Hội chứng Sheehan (suy tuyến yên sau sinh)

• Suy buồng trứng sớm (trước 40 tuổi)

• Rối loạn phát triển giới tính bẩm sinh như hội chứng Kallmann

Điều trị:

• Nguyên nhân nội tiết: Dùng estrogen tại chỗ dưới dạng kem, viên nang, vòng âm đạo hoặc thuốc đạn.

• Biện pháp hỗ trợ: Dùng chất bôi trơn gốc nước hoặc silicone và kem dưỡng ẩm âm đạo chứa acid hyaluronic.

2.2 Giảm ham muốn tình dục

Nguyên nhân:

Ham muốn tình dục thấp có thể do:

• Thay đổi nội tiết tố (mãn kinh, hậu sản)

• Tình trạng tâm lý (trầm cảm, lo âu, stress trong mối quan hệ)

• Bệnh lý toàn thân (đau mạn tính, rối loạn giấc ngủ)

• Tác dụng phụ của thuốc (nhất là thuốc chống trầm cảm SSRIs, antipsychotics)

Điều trị:

• Xác định nguyên nhân và cá thể hóa tiếp cận điều trị: liệu pháp hormone, vật lý trị liệu sàn chậu, liệu pháp hành vi – tâm lý tình dục, điều chỉnh thuốc gây ảnh hưởng.

2.3 Đau khi giao hợp (Dyspareunia)

Nguyên nhân:

Khoảng 20% phụ nữ gặp tình trạng đau khi quan hệ tình dục. Các nguyên nhân bao gồm:

• Khô âm đạo

• Rối loạn thực thể: u nang buồng trứng, lạc nội mạc tử cung

• Co thắt âm đạo (vaginismus): co cơ không chủ ý gây đau khi xâm nhập

Điều trị:

• Khám phụ khoa để loại trừ bệnh lý cơ quan sinh dục

• Vật lý trị liệu sàn chậu, thuốc giãn cơ hoặc liệu pháp nội tiết tại chỗ

• Hỗ trợ tâm lý hoặc liệu pháp nhận thức hành vi nếu liên quan đến yếu tố tâm thần

2.4 Rối loạn hưng phấn

Nguyên nhân:

• Kích thích chưa đủ hoặc lo âu, căng thẳng tâm lý

• Suy giảm nội tiết (estrogen/testosterone)

• Các vấn đề tình dục của bạn tình

Điều trị:

• Đánh giá toàn diện (nội tiết – tâm lý – quan hệ)

• Can thiệp kết hợp: liệu pháp tình dục, hỗ trợ tâm lý, dùng hormone nếu cần thiết

• Tư vấn cải thiện màn dạo đầu và hiểu biết về đáp ứng tình dục (mô hình ham muốn – hưng phấn không tuyến tính ở nữ)

2.5 Khó đạt cực khoái (Anorgasmia)

Nguyên nhân:

• Khoảng 10–15% phụ nữ chưa từng đạt cực khoái, chủ yếu do thiếu kích thích âm vật, không đủ thời gian kích thích hoặc thiếu kiến thức về cơ thể.

• Các yếu tố khác: rối loạn lo âu, thay đổi nội tiết, thuốc, bệnh lý mạn tính.

Điều trị:

• Giáo dục giới tính, thực hành tự khám phá cảm giác (masturbation, sử dụng thiết bị hỗ trợ như máy rung)

• Tư vấn về giải phẫu tình dục và các kỹ thuật kích thích hiệu quả

• Hỗ trợ tâm lý nếu có yếu tố nền (lo âu, trầm cảm)

3. Lưu ý lâm sàng và khuyến nghị

• Cần khuyến khích người bệnh chia sẻ về vấn đề tình dục với bác sĩ, tránh né hoặc xấu hổ có thể trì hoãn điều trị hiệu quả.

• Việc đánh giá rối loạn chức năng tình dục nên mang tính hệ thống: gồm tiền sử bệnh lý, thuốc đang sử dụng, trạng thái cảm xúc, mối quan hệ bạn tình và yếu tố xã hội – tâm lý.

• Một số xét nghiệm nội tiết có thể được chỉ định trong trường hợp nghi ngờ rối loạn hormon (FSH, estradiol, prolactin, testosterone).

• Hướng tiếp cận lý tưởng là đa ngành: bác sĩ sản phụ khoa – nội tiết – tâm thần – vật lý trị liệu sàn chậu – chuyên gia trị liệu tình dục.

4. Kết luận

Rối loạn chức năng tình dục ở phụ nữ là tình trạng thường gặp nhưng chưa được quan tâm đúng mức. Việc đánh giá và điều trị đòi hỏi tiếp cận toàn diện, tích hợp các yếu tố sinh lý, tâm lý và xã hội. Cần nâng cao nhận thức và khuyến khích bệnh nhân chủ động trao đổi với bác sĩ để được tư vấn và điều trị hiệu quả.