Dược phẩm gây loãng xương

Loãng xương là tình trạng có sự giảm khối lượng xương và hư hoại vi cấu trúc của hệ thống xương dẫn đến giảm sức mạnh của xương và có nguy cơ gãy xương.

Ở xương luôn xảy ra hai quá trình đồng thời, quá trình hủy xương và quá trình tạo xương. Có một số yếu tố như tuổi già, ở người cao tuổi, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh hoặc do dùng một số dược phẩm, làm cho tăng quá trình hủy xương và giảm quá trình tạo xương xảy ra đồng thời, đưa đến loãng xương.

Loãng xương được chia làm hai loại: tiên phát và thứ phát. Loại tiên phát là loại loãng xương tự phát sinh ra gồm loãng xương xảy ra ở phụ nữ sau mãn kinh và ở người già (cả nam và nữ trên 70 tuổi). Còn loãng xương thứ phát là loại loãng xương xảy ra sau khi bị một hay nhiều yếu tố tác động, như do bị bệnh tật nằm bất động lâu ngày, đặc biệt do sử dụng lâu dài một số dược phẩm. Một số dược phẩm khi dùng kéo dài có thể gây ra loãng xương.

- Trước hết là các thuốc chống viêm glucocorticoid (thường được gọi tắt là corticoid). Đó là các thuốc có tác dụng tốt trị các bệnh lý liên quan đến viêm mạn tính như hen suyễn, viêm xương khớp, viêm đa khớp dạng thấp hay liên quan đến các bệnh tự miễn như luput, vẩy nến, chàm... Có thể kể các thuốc như: hydrocortizol, prednisolon, dexamethazon, triamcinilon, betamethazol... Dùng glucocorticoid lâu ngày có thể bị loãng xương vì thuốc loại này làm tăng đào thải canxi qua nước tiểu (thiếu canxi sẽ làm giảm quá trình tạo xương), ngoài ra thuốc còn làm thoái hóa protein (tức cũng làm mất một chất cơ bản của xương).

- Kế đến là các thuốc chống động kinh. Các thuốc chống động kinh như phenobarbital, phenitoin, carbamazepin... dùng lâu ngày sẽ làm tăng nguy cơ bị loãng xương do các thuốc này có tác dụng gây cảm ứng enzym chuyển hoá thuốc ở gan (gọi chung là cytochrom P450) làm cho hệ enzym chuyển hoá thuốc hoạt động mạnh hơn trong cơ thể, làm cho bất cứ thuốc nào dùng sẽ bị chuyển hoá ở gan để không còn hoạt tính (nhưng có khi lại tăng độc tính). Không những thế, chính các chất có trong cơ thể có khi lại bị chuyển hoá ở gan để trở thành chất khác. Thí dụ như vitamin D bị chuyển hoá ở gan trở thành chất không còn tác dụng của vitamin. Tóm lại, các thuốc chống động kinh dùng lâu ngày sẽ gây cảm ứng làm cho các enzym chuyển hoá thuốc hoạt động mạnh lên, làm cho vitamin D có trong cơ thể mất tác dụng, không còn chuyển hoá tốt canxi để tạo xương. Nói dùng thuốc chống động kinh lâu ngày tăng nguy cơ loãng xương là vì thế, là làm mất vitamin D.

- Các thuốc ức chế miễn dịch như cyclosporin, tacrolimus... (thường dùng để ngăn sự thải ghép như ghép tủy, ghép thận) dùng lâu ngày cũng có thể gây loãng xương.

Biết được những nguy cơ trên nên ta cần phải thận trọng trong sử dụng các thuốc này. Không dùng thuốc tuỳ tiện, bừa bãi chính là đã đề phòng và chống các tác dụng phụ nguy hiểm của thuốc, trong đó có tác dụng gây loãng xương. Sử dụng thuốc tốt nhất là theo sự chỉ định và hướng dẫn của thầy thuốc. Riêng đối với phụ nữ, ngoài việc thận trọng trong sử dụng thuốc cần phòng ngừa loãng xương từ thời còn trẻ chứ không đợi đến tuổi sắp mãn kinh mới phòng bằng cách có chế độ dinh dưỡng giàu canxi, thực phẩm giàu canxi.

Việc bổ sung đầy đủ canxi qua chế độ ăn uống, tăng cường vận động, thận trọng trong sử dụng thuốc là biện pháp đơn giản phòng ngừa loãng xương.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP