Kháng sinh ở người cao tuổi

Người dịch: ThS.DS. Nguyễn Duy Hưng

Hiệu đính: TS.DS. Võ Thị Hà

1. Các vấn đề chính:

Sự lão hóa có ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống miễn dịch kèm theo đó là sự suy yếu của lớp hàng rào da-niêm mạc.
Hệ thống miễn dịch ở người cao tuổi hoạt động kém hiệu quả hơn, khiến họ đối mặt với nguy cơ dễ nhiễm khuẩn.
Cần cẩn trọng khi dùng thuốc kháng sinh trên người cao tuổi.

2. Các điểm quan trọng:

CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA NGƯỜI CAO TUỔI

KHUYẾN CÁO CHUNG: SỰ PHÙ HỢP CỦA VIỆC SỬ DỤNG KHÁNG SINH TRÊN NGƯỜI CAO TUỔI

Sốt không nhất thiết phải do vi khuẩn gây ra.
Việc điều trị bằng kháng sinh không phải là khẩn cấp, trừ khi tình trạng nhiễm khuẩn đã nghiêm trọng.
Cần ưu tiên chẩn đoán đúng: Nếu các xét nghiệm lâm sàng không cung cấp đủ bằng chứng, có thể tiến hành thêm các xét nghiệm hình ảnh hoặc sinh học.
Cần phải đảm bảo việc lấy mẫu làm kháng sinh đồ khả thi và hợp lý về mặt đạo đức khi chẩn đoán vi khuẩn học đã được xác định.
Cần phải nhanh chóng quyết định nơi tiến hành điều trị cho bệnh nhân: Trại dưỡng lão hay bệnh viện.
Cần phải khởi đầu điều trị bằng kháng sinh sớm nếu bệnh có khả năng diễn biến trầm trọng hơn, tuy nhiên vẫn phải đánh giá tác dụng của thuốc, chỉnh liều hoặc dừng thuốc nếu cần.
Cần phải chọn kháng sinh dựa trên các đánh giá về dịch tễ và tình hình kháng kháng sinh của vi khuẩn.
Phải hiểu rõ mục tiêu điều trị của các kháng sinh.
Tiêm vaccine phòng bệnh cúm theo mùa và phế cầu.

SỬ DỤNG TỐT KHÁNG SINH

Phải giám sát sự kê đơn và mục đích kê đơn kháng sinh.
Cần phải đánh giá tác dụng của liệu pháp kháng sinh sau 48-72 giờ và sau 7-10 ngày dùng thuốc (bởi các xét nghiệm vi khuẩn học).
Các xét nghiệm này cũng phải được giám sát.
Hạn chế dùng các kháng sinh phổ rộng khi điều trị theo kinh nghiệm.
Ưu tiên dùng đường uống. Nếu bắt buộc phải dùng đường tiêm, cần chuyển sang dùng đường uống càng sớm càng tốt ngay khi có thể.

TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN VÀ GIÁM SÁT

Đa số các kháng sinh đều thải trừ qua thận, cần chú ý đến độ thanh thải creatinine.
Tương tác thuốc: Tăng nguy cơ xuất huyết khi dùng cùng với các thuốc kháng vitamin K, cần giám sát chỉ số INR.
Tiêu chảy sau khi điều trị bằng kháng sinh: Cần chú ý đến Clostridium difficile.
Nguy cơ bội nhiễm nấm/candida.

BẢNG TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN

CỦA MỘT SỐ KHÁNG SINH TRÊN NGƯỜI CAO TUỔI

Kháng sinh	Tác dụng không mong muốn
Aminosid	Độc thần kinh và thính giác
Isoniazid Rifampicin	Độc trên gan Phân và nước tiểu vàng, tương tác thuốc
Beta lactam Penicillin G	Tiêu chảy, sốt, viêm thận kẽ, phát ban, giảm tế bào máu. Chế phẩm có chứa muối (50mg/1 triệu đơn vị), Thể tích dịch truyền.
Carbapenem	Co giật
Clindamycin	Tiêu chảy và viêm kết tràng do C.difficile
Floroquinolon	Buồn nôn, nôn, tác dụng trên thần kinh trung ương, co giật, kéo dài khoảng QT
Linezolid	Giảm tiểu cầu, thiếu máu
Macrolid và nhóm azalid	Rối loạn tiêu hóa, kéo dài khoảng QT, độc thính giác, viêm gan ứ mật, tương tác thuốc
Tetracyclin	Nhạy cảm với ánh sáng
Trimethoprim/Sulfamethoxazol	Độc trên gan, sốt, tăng kali máu, phát ban
Fosfomycin	Chế phẩm có chứa muối (1g fosfomycin = 330mg muối)

BẢNG TƯƠNG TÁC PHỔ BIẾN GIỮA CÁC KHÁNG SINH

VÀ CÁC THUỐC THƯỜNG DÙNG TRÊN NGƯỜI CAO TUỔI

Kháng sinh	Thuốc dùng kèm	Tác dụng
Aminosid	Amphotericin B, cyclosporine, cisplatin, thuốc lợi tiểu quai, tacrolimus, vancomycin	Độc tính trên thận
Ampicillin	Allopurinol	Phát ban
Fluoroquinolon	Nhôm, sắt, mangan, kẽm, các antacid, sucralfate. Thuốc chống loạn nhịp	Giảm hấp thu fluoroquinolon Loạn nhịp thất
Ciprofloxacin	Calci Theophyllin Warfarin	Giảm hấp thu ciprofloxacin Tăng nồng độ theophylline Tăng tác dụng chống đông
Linezolid	Thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (IRSS), thuốc ức chế enzyme monoamine oxidase (IMAO)	Hội chứng serotonic
Azithromycin Clarithromycin và erythromycin	Nhôm, magie Thuốc chẹn kênh calci, Thuốc ức chế HMGCoA-reductase, ciclosporin, digoxin, theophyllin, warfarin, brom	Giảm hấp thu azithromycin Tăng nồng độ và tác dụng của các thuốc dùng kèm macrolid
Rifampicin	Thuốc kháng acid Thuốc chống loạn nhịp, benzodiazepine, thuốc chẹn kênh calci, corticoid, digoxin, enalapril, methadone, phenytoin, tamoxifen, theophyllin, acid valproic, voriconazol, warfarin	Giảm hấp thu rifampicin Giảm nồng độ hoặc tác dụng của các thuốc dùng kèm rifampicin
Tetracyclin	Nhôm, calci, sắt, magie, thuốc kháng acid, bismuth	Giảm hấp thu tetracyclin
Trimethoprim/ Sulfamethoxazol	Phenytoin Các sulfamid Warfarin	Tăng nồng độ phenytoin Hạ đường huyết Tăng tác dụng chống đông