Nhận định của chuyên gia: Tại sao tỉ lệ tử vong của dịch COVID-19 lại khó tính toán?
Trong cuộc họp báo vào ngày 3 tháng 3 năm 2020, Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, đã báo cáo tỷ lệ tử vong do dịch COVID-19 là 3,4%. Con số này đáng tin cậy đến mức nào? Chúng ta hãy xem các chuyên gia Anh nói gì về vấn đề này.
Trong cuộc họp báo, Tiến sĩ Ghebreyesus đã báo cáo tổng cộng 90.893 ca nhiễm COVID-19 trên toàn cầu, trong đó có 3.110 ca tử vong.
Tiến sĩ Ghebreyesus cũng đưa ra một số so sánh COVID-19 với bệnh cúm thông thường trong tuyên bố của mình. COVID-19 “không lây truyền mạnh như cúm mùa”, hiện chưa có vắc-xin phòng ngừa và phương pháp điều trị hiệu quả và các chiến lược ngăn chặn có thể có hiệu quả đối với COVID-19 nhưng không thể xảy ra đối với bệnh cúm.
Một quan sát bổ sung và quan trọng mà Tiến sĩ Ghebreyesus đưa ra liên quan đến mức độ nghiêm trọng của hai căn bệnh này. Không giống như cúm, không ai có sẵn miễn dịch với COVID-19. Do đó, ngày càng có nhiều người dễ bị nhiễm và nhiều người dễ mắc “bệnh nghiêm trọng.”
Trên toàn cầu, có khoảng 3,4% ca nhiễm COVID-19 tử vong được báo cáo, trong khi đó, chỉ có dưới 1% người mắc cúm mùa tử vong.
Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus
Nhưng tỷ lệ tử vong này được tính như thế nào? Và những thách thức của việc xác định tỷ lệ tử vong trong dịch bệnh là gì?
Một số chuyên gia sức khỏe hàng đầu thế giới đã cân nhắc. Dưới đây là nội dung tóm tắt ý kiến của họ.
Tại sao tính toán tỉ lệ tử vong lại rắc rối?
John Edmunds, giáo sư tại Trung tâm Mô hình Toán học về các bệnh truyền nhiễm tại Trường Y học Nhiệt đới & Vệ sinh ở London, Vương quốc Anh cho biết: “Thật khó để tính toán tỉ lệ chết/mắc hoặc tỉ lệ tử vong trong suốt bệnh dịch.”
* Tỷ lệ chết/mắc là tỷ lệ tử vong do một bệnh nhất định trên tổng số người được chẩn đoán mắc bệnh này trong một thời gian nhất định.
Khó khăn này là do khoảng thời gian dài từ lúc khởi phát bệnh đến lúc tử vong, giáo sư Edmunds giải thích. Đối với COVID-19, khoảng thời gian này là 2 đến 3 tuần trở lên. Do đó, để tính tỷ lệ chết/mắc, chúng ta cần số lượng tất cả trường hợp nhiễm bệnh xác nhận từ một vài tuần trước, thay vì chỉ ở thời điểm hiện tại.
Tuy nhiên, Giáo sư Edmunds cũng cho biết, trong trường hợp dịch bệnh lan rộng nhanh chóng, số lượng ca bệnh từ vài tuần trước sẽ luôn nhỏ hơn nhiều so với hiện tại, do đó, tỷ lệ chết/mắc được công bố thực sự đã cao hơn.
“Chúng ta không báo cáo tất cả các trường hợp. Trên thực tế, chúng tôi thường chỉ báo cáo một tỷ lệ nhỏ trong số họ. Nếu có nhiều ca bệnh nữa trong thực tế, thì tỷ lệ tử vong sẽ thấp hơn.”
Vì sao có số 3,4% có thể hơi quá?
Tiến sĩ Toni Ho, chuyên gia tư vấn về các bệnh truyền nhiễm tại Hội đồng Nghiên cứu Y khoa (MRC), Đại học Trung tâm Nghiên cứu Virus của Glasgow, U.K., lặp lại những nhận định tương tự. Bà tiếp tục cho rằng con số 3,4% có thể là một sự cường điệu, chủ yếu là do những thách thức trong việc tính toán tỷ lệ tử vong được nêu ở trên.
“Tỷ lệ tử vong là 3,4% được lấy từ các trường hợp tử vong được xác nhận trong tổng số các trường hợp được báo cáo. Đây có thể là một sự đánh giá quá cao, vì một số quốc gia, như Hoa Kỳ (112 xác nhận, 10 người chết) và Iran (2.336 trường hợp, 77 trường hợp tử vong), đã hạn chế xét nghiệm chẩn đoán. Do đó, rất ít trường hợp nhẹ đã được chẩn đoán và tổng số trường hợp nhiễm bệnh chúng ta thống kê chỉ là phần nổi của tảng băng.”
Mark Woolhouse, giáo sư dịch tễ học bệnh truyền nhiễm tại Đại học Edinburgh, U.K cho rằng trên thực tế, sự đánh giá này có thể cao hơn 10 lần so với thực tế.
“Nếu một số lượng lớn ca nhiễm nhẹ bị bỏ sót và không được ghi nhận thì tỉ lệ tử vong 3,4% là quá cao. Mặc dù có sự tranh cãi về vấn đề này, một số nghiên cứu cho rằng nó cao gấp khoảng 10 lần. Điều này sẽ làm cho tỷ lệ tử vong của COVID -19 phù hợp với một số chủng cúm.”
Tầm quan trọng của vị trí địa lý và các yếu tố khác
Tom Wingfield, một giảng viên lâm sàng và bác sĩ tư vấn danh dự tại Trường Y học Nhiệt đới Liverpool, Vương quốc Anh, nói rằng, số lượng ca bệnh và tử vong được báo cáo khác nhau ở các nơi.
“Ví dụ, giai đoạn sớm của dịch, các trường hợp nhiễm COVID-19 và các trường hợp tử vong ở tỉnh Hồ Bắc được báo cáo chủ yếu là trong số những người nhập viện, có thể bỏ sót những ca ít nghiêm trọng hơn trong cộng đồng”
“Ông nhận thấy tỉ lệ tử vong được tính toán ở thời điểm sớm của dịch cao hơn trong những tuần gầnđây và nếu tính luôn số ca nhiễm ở Trung Quốc thì tỉ lệ này sẽ cao hơn nếu không tính Trung Quốc.” “Có vài yếu tố tác động đến tính toán tỉ lệ chết/mắc bao gồm cả cách xác định ca nhiễm và ca tử vong”
Paul Hunter, giáo sư y khoa tại Đại học East Anglia (UEA), Anh, cũng đưa ra ý kiến của mình: “Chúng tôi không biết liệu kinh nghiệm của Trung Quốc sẽ áp dụng ở nơi khác hay không - ở Anh, chúng tôi hy vọng sẽ không có một đợt bùng phát dữ dội như vậy trong một khu vực nhỏ.”
Tiến sĩ Wingfield cho biết “Có vài yếu tố tác động đến tính toán tỉ lệ chết/mắc bao gồm cả cách xác định ca nhiễm và ca tử vong”
Ông đưa ra ví dụ về báo cáo tăng đột biến số ca nhiễm bệnh ở Trung Quốc khi nước này chẩn đoán số ca nhiễm chỉ dựa vào chẩn đoán lâm sàng thay vì xác nhận thông qua xét nghiệm như trước. Do đó, tùy tình hình bệnh và các xác định ca mắc mà tỷ lệ chết/mắc có thể thay đổi theo thời gian trong quá trình dịch bùng phát.
Các yếu tố khác góp phần vào điều tỉ lệ chết/mắc có thể bao gồm: đột biến virus, các yếu tố liên quan đến vật chủ, như đáp ứng miễn dịch của các quần thể người khác nhau; và các yếu tố dịch tễ học, chẳng hạn như mức độ phơi nhiễm và phơi nhiễm lặp đi lặp lại.
Và cuối cùng, một yếu tố tác động khác đó là số lượng ca chết thật sự do bệnh đã không được xác định.
Tỷ lệ tử vong chỉ có thể được biết sau cùng cuộc chiến
Tỷ lệ tử vong ban đầu về có xu hướng cao hơn và sau đó giảm dần khi dịch bệnh bùng phát, theo nhà nhân chủng học sinh học Jennifer Cole, từ Royal Holloway, Đại học London, Vương quốc Anh.
“Điều này chủ yếu là vì những số liệu ban đầu chỉ dựa trên những ca bệnh nặng - những người tìm đến điều trị tại bệnh viện - và vì vậy không nắm bắt được những ca nhẹ.”
Mãi đến cuối giai đoạn dịch bệnh, khi một số lượng lớn người ví dụ như tất cả người bị cách ly, nhũng người tiếp xúc gần với người bệnh hoặc toàn bộ dân số của một thị trấn đều được xét nghiệm, đó là lúc những con số chính xác hơn bắt đầu xuất hiện.
Các nhà khoa học tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc can thiệp sớm, “những ca bệnh ban đầu có thể tử vong bởi vì triệu chứng của bệnh chưa rõ ràng và do đó bệnh nhân chưa nhận được sự điều trị thỏa đáng. Những bệnh nhân nhận điều trị sớm sẽ có nhiều cơ hội chữa khỏi và phục hồi sớm.”
Các nhà khoa học không phải lúc nào cũng xem xét giải thích tại sao các số liệu thay đổi khi có nhiều thông tin về một tình huống xuất hiện, điều này có thể khiến mọi người cảm thấy bối rối và không chắc liệu các số liệu có đáng tin hay không. Các ước tính phải luôn luôn được dựa vào bối cảnh. Nếu số liệu và ước tính thay đổi, điều quan trọng là phải giải thích rõ ràng lý do tại sao điều này xảy ra.
– Jennifer Cole-
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
