I. CHẨN ĐOÁN
Chẩn đoán đau bụng phải dựa vào khai thác tiền sử, khám lâm sàng và các xét nghiệm thăm dò. Khai thác tính chất cơn đau:
- Cơn đau co thắt: từng cơn, giữa các cơn có thể hết hoặc âm ỉ (VD đau quặn gan, co thắt ruột, tắc ruột …)
- Cơn đau kích ứng thành bụng: liên tục, âm ỉ, không dứt, thường có phản ứng (VD viêm phúc mạc, chảy máu trong ổ bụng, thủng tạng rỗng …)
- Cơn đau lan: liên quan đến tư thế, nhịp thở (VD viêm phổi, áp xe cơ thắt lưng chậu, tràn mủ màng phổi…)
Khai thác vị trí cơn đau:
- Đau thượng vị: viêm dạ dày, viêm tuỵ, nhồi máu cơ tim, thoát vị, giun chui ống mật…
- Đau hạ vị: viêm bàng quang, sỏi bàng quang, viêm tử cung phần phụ, chửa ngoài tử cung…
- Đau quanh rốn: viêm dạ dày, ruột…
- Đau hạ sườn phải: áp xe gan, giun chui ống mật, viêm túi mật cấp…
- Đau hố chậu phải viêm ruột thừa, viêm manh tràng, sỏi niệu quản…
- Đau hố chậu trái: sỏi niệu quản, viêm túi thừa…
- Đau 2 bên mạn sườn: sỏi niệu quản…
Xác định mức độ đau: để cho thuốc giảm đau sớm. Dùng thuốc giúp cho chẩn đoán dễ dàng và chính xác hơn chứ không phải làm mất triệu chứng
Khai thác tiền sử: thời gian xuất hiện cơn đau, yếu tố liên quan bữa ăn (ngộ độc, dị ứng…), các bệnh lí toàn thân từ trước, sốt, thiếu máu, …
Khám lâm sàng:
- Khám kĩ bụng (nhìn sờ gõ nghe) và các lỗ thoát vị, trực tràng.
- Tìm các dấu hiệu ngoại khoa: bụng trướng, tăng nhu động, quai ruột nổi, phản ứng thành bụng, cảm ứng phúc mạc, thoát vị nghẹt…
- Toàn thân: ý thức, mạch, HA, nhịp thở, sốc thiếu máu, toan nặng…
Cận lâm sàng: nên lựa chọn tuỳ bệnh nhân và định hướng lâm sàng
- Chụp bụng KC: tắc ruột, thủng tạng rỗng…
- Siêu âm bụng: phát hiện nhiều bệnh lí tuỵ, gan, đường mật, thận, bàng quang, động mạch chủ bụng…siêu âm định hướng trong chấn thương
- Chụp CLVT ổ bụng: viêm tuỵ, sỏi niệu quản, viêm ruột thừa…
- Chụp mạch máu: phình tách động mạch chủ , tắc mạch mạc treo…
- Xét nghiệm hỗ trợ: CTM, amylase, men gan…
II. HƯỚNG XỬ TRÍ
1. Xác định đây có phải là đau bụng không ổn định:
Là những trường hợp đau bụng có ảnh hưởng chức năng sống. VD tụt huyết áp, mạch nhanh, nhiễm trùng nhiễm độc, thiếu máu nặng, rối loạn ý thức, suy hô hấp
2. Các bước cần làm ngay
- Mắc monitor theo dõi mạch, HA, SpO2, điện tim tuỳ trường hợp cụ thể
- Đặt đường truyền tĩnh mạch, nếu có sốc phải đặt 2 đường ngoại vi cỡ lớn.
- Nhịn ăn nếu bệnh nhân có nghi ngờ chỉ định ngoại khoa.
- Làm các xét nghiệm cơ bản, đông máu và các xét nghiệm cần cho phẫu thuật.
- Đặt ống thông dạ dày dẫn lưu nếu bụng trướng, cần theo dõi dịch dạ dày.
- Hạn chế hoặc chú ý đặc biệt khi di chuyển bệnh nhân đi chụp chiếu, SA, ưu tiên làm các thăm dò tại chỗ.
- Lưu ý phát hiện và xử trí hội chứng khoang bụng cấp (tăng áp lực trong ổ bụng)
3. Giảm đau đầy đủ
- Cần cho giảm đau cấp cứu nếu đau > 4/10, tùy theo từng cơn đau mà cho thuốc phù hợp:
- Cơn đau co thắt: Buscopan, Nospa , atropine…
- Cơn đau kích thích thành bụng: Perfalgan, Efferalgan…
- Cơn đau phối hợp: phối hợp nhiều thuốc hoặc Morphin
- Các biện pháp giảm đau phối hợp: chườm lạnh, tư thế đỡ đau…
- Luôn chú ý xác định có chỉ định ngoại khoa cấp hay không: co cứng thành bụng, cảm ứng phúc mạc, dấu hiệu tắc ruột, đau hố chậu phải…
4. Với các trường hợp đã có nguyên nhân rõ ràng và toàn trạng ổn định
Giảm đau đầy đủ.
Gửi chuyên khoa điều trị.
5. Trường hợp chưa rõ chẩn đoán
Loại trừ các nguyên nhân nguy hiểm biểu hiện kín đáo như chửa ngoài tử cung, vỡ tạng rỗng, viêm ruột thừa không điển hình, tắc mạch mạc treo, viêm túi thừa… Những cơn đau bụng cấp chưa rõ nguyên nhân mặc dù đã khám kĩ và làm nhiều thăm dò xét nghiệm: cần theo dõi sát nếu cơn đau dai dẳng không dứt và lưu bệnh nhân lại để theo dõi.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
