Nguyên tắc
- Kiểm soát được áp lực nội sọ mà không làm giảm tưới máu não.
- Điều trị theo từng bước, bắt đầu từ đơn giản (ít biến chứng) rồi đến các biện pháp phức tạp hơn.
- Trước tiên là đảm bảo lưu thông đường thở, đảm bảo huyết áp tâm thu > 90mmHg.
- Tìm cách điều trị nguyên nhân nếu có thể (phẫu thuật hoặc xạ trị khối u).
Cụ thể như sau
Cần phát hiện sớm tình trạng phù não ở bệnh nhân u não dựa vào các dấu hiệu lâm sàng và cộng hưởng từ sọ não, tiến hành ngay các bước như:
+ Đặt bệnh nhân đúng tư thế: đầu cao 30 độ, hoặc để bệnh nhân đầu bằng nếu có dấu hiệu kẹt thân não, thở oxy nếu cần, giảm đau an thần nếu bệnh nhân kích thích hay co giật.
+ Kiểm soát huyết áp động mạch: nếu tụt huyết áp (HATĐ < 90mmHg) cần truyền dịch đẳng trương (NaCl 0,9% hoặc Ringerlactat) và dùng thuốc vận mạch (dopamin 200mg bắt đầu liều 5 microgam/kg/phút hoặc noradrenalin 1mg liều bắt đầu 0,1 microgram/kg/phút truyền tĩnh mạch liên tục, điều chỉnh theo HA), nếu tăng huyết áp cần phối hợp thuốc hạ huyết áp.
+ Chống phù não: Manitol 20-25% truyền tĩnh mạch 1-1,5g/kg trong thời gian 30 phút, sau đó có thể nhắc lại sau 4-6 giờ. Mục đích gây lợi tiểu thẩm thấu, kéo nước ra khỏi nhu mô não làm giảm phù não (tác dụng sau 45 phút và kéo dài 4-6 giờ). Có thể phối hợp với thuốc lợi tiểu quai (lasix 20mg tiêm tĩnh mạch) làm tăng tác dụng của manitol.
Chú ý: Không dùng manitol kéo dài, hoặc khi hematocrit < 30% và cần truyền dịch thay thế kèm theo tránh giảm thể tích dịch lưu hành. Có thể thay thế manitol bằng dung dịch muối ưu trương 1,25-3%.
+ Liệu pháp Corticosteroid: Dexamethason 10-20mg tiêm tĩnh mạch, sau đó dexamethason 6mg, uống 4 lần/ngày.
+ Giảm thân nhiệt: paracetamol 0,5g viên uống 2-4 viên/ngày nếu nhiệt độ > 38 độ 5, hoặc perfalgan 1g truyền tĩnh mạch mỗi 4 giờ nhằm giảm chuyển hóa não và nhu cầu sử dụng oxy.
+ Trường hợp phù não nặng có thể đe dọa tính mạng: do tụt kẹt hạnh nhân tiểu não cần tiến hành đặt nội khí quản thông khí nhân tạo để đảm bảo thông khí và oxy hóa máu tối ưu, đảm bảo pco2 trong khoảng 30-35mgHg, pa02 khoảng 60-90mmHg (sp02 > 90%) để giảm áp lực sọ não.
+ Tại tuyến trung ương: ngoài các biện pháp cơ bản đảm bảo chức năng sống và chống phù não như trên thì cần tiến hành:
- Phấu thuật dẫn lưu dịch não tủy cấp cứu nếu có tắc nghẽn lưu thông dịch não tủy (dẫn lưu tạm thời qua da hoặc dẫn lưu não thất ổ bụng vĩnh viễn).
- Áp dụng các phương pháp xạ trị cấp cứu cho các bệnh nhân sau khi tình trạng ổn định nhằm mục đích giảm thể tích khối u. Ký thuật xạ trị hiện nay có thể áp dụng xạ trị gia tốc, xạ phẫu nhằm cắt bỏ khối u.
- Phối hợp điều trị hóa chất toàn thân, nội tiết, kháng thể đơn dòng cho một số bệnh ung thư có di căn tiểu não.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
