I. ĐẠI CƯƠNG
Mày đay là tình trạng phản ứng của mao mạch trên da với các yếu tố khác nhau gây nên phù cấp hoặc mạn tính ở trung bì.
Là bệnh da phổ biến, do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra. Bệnh dễ nhận biết nhưng rất khó tìm được nguyên nhân chính xác.
II. CHẨN ĐOÁN:
a) Lâm sàng:
- Thương tổn cơ bản: là các sẩn phù kích thước to nhỏ khác nhau xuất hiện ở bất kì vùng da nào trên cơ thể. Sẩn phù hơi nổi cao trên mặt da, màu sắc hơi đỏ hoặc nhợt nhạt hơn vùng da xung quanh. Kích thước và hình dáng của các mảng sẩn thay đổi nhanh chóng, xuất hiện nhanh, mất đi nhanh.
- Phân bố: có thể khu trú hoặc lan rộng toàn thân.
- Ở vùng tổ chức lỏng lẻo như mi mắt, môi, sinh dục ngoài… các ban đỏ, sẩn phù xuất hiện đột ngột làm sưng to cả một vùng, còn gọi là phù mạch hay phù Quincke. Nếu phù Quincke ở thanh quản hay ống tiêu hóa sẽ gây nên bệnh lí nặng như khó thở nặng, đi ngoài phân lỏng, đau bụng quặn, tụt huyết áp, rối loạn tim mạch hay sốc phản vệ thực sự.
- Cơ năng: đa số trường hợp mày đay rất ngứa, càng gãi càng ngứa và nổi thêm nhiều sẩn khác. Tuy nhiên, có trường hợp chỉ là cảm giác châm chích hoặc rát bỏng.
- Tiến triển: bệnh hay tái phát từng đợt. Theo tiến triển, mày đay được chia thành 2 loại:
- Mày đay cấp: là phản ứng tức thì xảy ra trong vòng 24 giờ, có thể kéo dài đến 6 tuần.
- Mày đay mạn: là mày đay tồn tại trên 6 tuần, có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm.
b) Cận lâm sàng:
Có một số xét nghiệm giúp chẩn đoán nguyên nhân mày đay.
- Công thức máu: xác định số lượng bạch cầu đa nhân ái toan, nếu có tăng gợi ý bệnh dị ứng hoặc do ký sinh trùng; số lượng bạch cầu giảm trong bệnh lupus ban đỏ hệ thống.
- Thử nghiệm lẩy da (prick test) với dị nguyên nghi ngờ (mạt bụi nhà, phấn hoa).
III. ĐIỀU TRỊ
a) Nguyên tắc
- Xác định và loại bỏ dị nguyên gây bệnh, tránh tiếp xúc lại với dị nguyên là cách tốt nhất trong điều trị và phòng bệnh. Tuy nhiên, nhiều trường hợp rất khó phát hiện các dị nguyên này.
b) Điều trị cụ thể
Tự chăm sóc:
- Dừng tất cả các loại thuốc hoặc thực phẩm nghi ngờ gây dị ứng
- Hạn chế gãi, chà xát mạnh trên da
- Có thể áp lạnh hoặc tắm lạnh, tránh tắm nóng
- Tránh ánh sáng mặt trời trực tiếp
- Tẩy giun sán, chống táo bón
- Mặc quần áo cotton nhẹ nhàng, vừa vặn
- Tránh các hoạt động nặng nhọc hoặc các nguyên nhân gây ra mồ hôi
- Cố gắng nghỉ ngơi và giảm các stress
Điều trị cụ thể:
- Mục đích: làm giảm hoặc làm mất các triệu chứng dị ứng, điều chỉnh các rối loạn chức năng, các tổn thương tổ chức bằng cách vô hiệu hóa các chất hóa học trung gian.
- Các trường hợp nhẹ: kháng histamin H1 như:
- Loratadin (Clarytin) 10mg x 1 viên/ngày
- Cetirizin (Zyrtec) 10mg x 1 viên/ngày
- Acrivastin (Semplex) 8mg x 3 viên/ngày
- Các trường hợp nặng: phối hợp kháng histamin H1 với corticoid
- Corticoid (uống hay tiêm): chỉ nên dùng trong điều trị mày đay cấp, nặng và/hoặc có phù thanh quản, hoặc một số trường hợp mày đay do viêm mạch, do áp lực không đáp ứng với các thuốc kháng histamin thông thường. Không nên dùng để điều trị mày đay mạn tính tự phát.
- Epinephrin (adrenalin) kết hợp kháng histamin liều cao: được chỉ định khi có phù mạch cấp tính.
- Đối với mày đay mạn tính: thường liên quan đến các bệnh lí bên trong nên người bệnh cần được khám chuyên khoa, làm thêm các xét nghiệm cần thiết để tìm đúng nguyên nhân và có cách điều trị thích hợp.
- Có thể phối hợp kháng histamin H1 với kháng histamin H2
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
