Bệnh Đái Tháo Đường: Đặc Điểm, Nguyên Nhân và Điều Trị

1. Đái tháo đường là gì?

Đái tháo đường (ĐTĐ) là một bệnh lý chuyển hóa, xảy ra khi cơ thể không thể duy trì mức đường huyết (glucose) ổn định, do thiếu insulin hoặc kháng insulin. Insulin là một hormone do tuyến tụy sản xuất, có vai trò quan trọng trong việc giúp các tế bào hấp thu glucose từ máu để sử dụng làm năng lượng. Khi tuyến tụy không sản xuất đủ insulin hoặc các tế bào kháng lại tác dụng của insulin, lượng glucose sẽ tích tụ trong máu, dẫn đến tình trạng ĐTĐ. Theo ước tính của Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA), hơn 34 triệu người Mỹ mắc bệnh ĐTĐ vào năm 2018, trong đó khoảng 7 triệu trường hợp chưa được chẩn đoán.

2. Các loại và nguyên nhân của bệnh ĐTĐ

Bệnh ĐTĐ có thể được phân thành nhiều loại, mỗi loại có nguyên nhân và cơ chế phát triển riêng:

• Tiền ĐTĐ: Là giai đoạn sớm của ĐTĐ type 2, khi mức glucose trong máu bắt đầu cao hơn mức bình thường, nhưng chưa đủ để chẩn đoán là ĐTĐ. Trong giai đoạn này, kháng insulin có thể xuất hiện, làm tăng nguy cơ phát triển thành ĐTĐ type 2.

• ĐTĐ type 1: Đây là dạng ĐTĐ do tuyến tụy không thể sản xuất insulin, thường có nguyên nhân di truyền hoặc bẩm sinh. Bệnh nhân mắc ĐTĐ type 1 cần tiêm insulin hàng ngày để điều chỉnh lượng đường trong máu.

• ĐTĐ type 2: Đặc trưng bởi tình trạng kháng insulin, khi các tế bào trong cơ thể không đáp ứng đúng mức với insulin, dẫn đến sự tích tụ glucose trong máu. ĐTĐ type 2 thường phát triển ở người lớn tuổi và có liên quan đến lối sống không lành mạnh, như chế độ ăn uống không hợp lý và thừa cân.

• ĐTĐ thai kỳ: Xảy ra trong thai kỳ, khi sự thay đổi nội tiết tố làm giảm hiệu quả của insulin. Mặc dù tình trạng này thường biến mất sau khi sinh, phụ nữ đã từng mắc ĐTĐ thai kỳ có nguy cơ cao mắc ĐTĐ type 2 sau này.

Các dạng ít phổ biến hơn:

• ĐTĐ khởi phát ở tuổi trưởng thành: Các đột biến gen có thể hạn chế khả năng sản xuất insulin của cơ thể, thường xuất hiện ở tuổi vị thành niên và thanh niên.

• ĐTĐ tự miễn tiềm ẩn ở người lớn (LADA): Đây là dạng ĐTĐ mà hệ thống miễn dịch tấn công các tế bào sản xuất insulin của tuyến tụy. LADA tiến triển chậm và bệnh nhân thường chuyển sang sử dụng insulin sau khi chẩn đoán.

• ĐTĐ ở trẻ sơ sinh: Là một dạng hiếm gặp, xảy ra ở trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi, do tuyến tụy không sản xuất đủ insulin.

• Hội chứng Wolfram và Alström: Đây là các bệnh di truyền hiếm gặp có thể dẫn đến ĐTĐ, cùng với các vấn đề về thị giác và thính giác.

• ĐTĐ do steroid: Sử dụng steroid có thể làm tăng lượng glucose trong máu, dẫn đến kháng insulin.

• ĐTĐ xơ nang: Bệnh xơ nang gây tích tụ chất nhầy và làm tổn thương tuyến tụy, từ đó dẫn đến tăng glucose trong máu.

• ĐTĐ loại 3c (pancreatogenic): Là kết quả của bệnh lý, chấn thương hoặc phẫu thuật tuyến tụy, dẫn đến suy giảm chức năng sản xuất insulin.

3. Nguyên nhân và cơ chế phát triển bệnh ĐTĐ

Khi cơ thể tiêu hóa thức ăn, hệ tiêu hóa phân giải thành glucose, sau đó glucose được hấp thu vào máu và cung cấp năng lượng cho cơ thể. Insulin giúp di chuyển glucose vào tế bào hoặc dự trữ tại các mô cơ và gan. Tuy nhiên, khi cơ thể sản xuất insulin không đủ hoặc các tế bào kháng insulin, lượng glucose trong máu sẽ tích tụ và gây ra ĐTĐ.

4. Các yếu tố nguy cơ của bệnh ĐTĐ

Các yếu tố nguy cơ chính đối với bệnh ĐTĐ bao gồm:

• Di truyền và tiền sử gia đình: Người có thành viên trong gia đình mắc ĐTĐ có nguy cơ cao mắc bệnh.

• Tuổi tác: Nguy cơ mắc ĐTĐ type 2 tăng theo tuổi, đặc biệt ở người trên 45 tuổi.

• Thừa cân và béo phì: Mỡ thừa, đặc biệt là mỡ bụng, làm tăng kháng insulin.

• Lối sống ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất làm tăng nguy cơ mắc ĐTĐ.

• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Chế độ ăn nhiều đường, mỡ và thiếu chất xơ làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

• Rối loạn hormone: Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) có thể làm tăng nguy cơ mắc ĐTĐ.

• Một số bệnh lý nền: Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu và các bệnh lý tim mạch cũng là yếu tố nguy cơ.

• ĐTĐ thai kỳ: Phụ nữ đã từng mắc ĐTĐ thai kỳ có nguy cơ cao mắc ĐTĐ type 2 sau khi sinh.

5. Triệu chứng của bệnh ĐTĐ

Các triệu chứng của ĐTĐ có thể khác nhau tùy thuộc vào loại bệnh, nhưng thường bao gồm:

• Mệt mỏi và suy giảm năng lượng.

• Mờ mắt và các vấn đề về thị lực.

• Tăng cảm giác khát và đi tiểu nhiều.

• Cảm giác đói liên tục.

• Tê hoặc ngứa ran ở tay và chân.

• Vết loét lâu lành, da khô, nhiễm trùng thường xuyên.

• Giảm cân không mong muốn.

6. Điều trị bệnh ĐTĐ

Mục tiêu của điều trị ĐTĐ là duy trì mức đường huyết trong phạm vi khỏe mạnh để ngăn ngừa các biến chứng. Các phương pháp điều trị có thể bao gồm:

• Tiền ĐTĐ: Giảm cân, thay đổi chế độ ăn uống và tăng cường hoạt động thể chất có thể ngăn ngừa bệnh phát triển thành ĐTĐ type 2.

• ĐTĐ loại 1: Cần sử dụng insulin hàng ngày qua các hình thức tiêm hoặc bút insulin để điều chỉnh đường huyết.

• ĐTĐ loại 2: Điều trị bao gồm thay đổi lối sống, chế độ ăn uống lành mạnh và tăng cường hoạt động thể chất. Một số bệnh nhân cũng cần thuốc uống và có thể cần insulin nếu tình trạng không kiểm soát được.

• ĐTĐ thai kỳ: Điều chỉnh chế độ ăn uống và thay đổi lối sống có thể giúp giảm đường huyết. Nếu cần, bác sĩ có thể kê thuốc điều trị.

7. Bệnh ĐTĐ có thể hồi phục không?

Một số dạng bệnh ĐTĐ có thể hồi phục, đặc biệt là tiền ĐTĐ và ĐTĐ type 2 thông qua thay đổi lối sống, giảm cân và tăng cường vận động. Tuy nhiên, ĐTĐ loại 1 không thể hồi phục, và bệnh nhân cần tiêm insulin suốt đời để kiểm soát đường huyết.

8. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bệnh ĐTĐ là một tình trạng nghiêm trọng cần được chăm sóc y tế. Nếu có các triệu chứng như đi tiểu thường xuyên, khát và đói nhiều, mờ mắt, tê hoặc ngứa ran ở tay chân, hoặc mệt mỏi kéo dài, bệnh nhân nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Kết luận

Đái tháo đường là một bệnh lý chuyển hóa nghiêm trọng, có thể dẫn đến nhiều biến chứng sức khỏe nếu không được kiểm soát. Việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách, bao gồm thay đổi lối sống và sử dụng thuốc, có thể giúp kiểm soát bệnh và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.