Chăm sóc sức khỏe thị giác ở người lớn tuổi

1. Tầm quan trọng của khám mắt định kỳ

Thị lực là một trong những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng sống, khả năng vận động, mức độ độc lập và an toàn cá nhân. Khi tuổi tác tăng cao, nguy cơ mắc các bệnh lý nhãn khoa như đục thủy tinh thể, thoái hóa điểm vàng do tuổi tác, bệnh võng mạc do đái tháo đường và bệnh tăng nhãn áp tăng đáng kể. Nhiều bệnh lý mắt không biểu hiện triệu chứng ở giai đoạn sớm nhưng có thể tiến triển âm thầm và gây mất thị lực nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Do đó, việc khám mắt toàn diện định kỳ, ngay cả khi không có triệu chứng, là biện pháp quan trọng để phát hiện sớm và can thiệp hiệu quả. Hiệp hội Nhãn khoa Hoa Kỳ khuyến nghị người lớn ≥60 tuổi nên khám mắt định kỳ mỗi 1–2 năm.

2. Các yếu tố nguy cơ gây bệnh lý mắt

Một số yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được:

• Hút thuốc lá

• Tiếp xúc quá mức với tia cực tím (UV) mà không có biện pháp bảo vệ

• Chế độ ăn uống thiếu chất chống oxy hóa và vi chất thiết yếu

• Kiểm soát kém các bệnh mạn tính: đái tháo đường, tăng huyết áp

Các yếu tố nguy cơ không thay đổi:

• Tuổi cao

• Tiền sử gia đình có bệnh lý mắt (glaucoma, thoái hóa điểm vàng...)

• Chủng tộc (ví dụ: người gốc Phi có nguy cơ glaucoma cao hơn)

3. Một số bệnh lý mắt thường gặp ở người lớn tuổi

3.1. Lão thị (Presbyopia)

Là tình trạng mất dần khả năng điều tiết nhìn gần do giảm độ đàn hồi của thể thủy tinh, thường khởi phát sau tuổi 40. Biểu hiện:

• Khó đọc chữ nhỏ ở khoảng cách gần

• Cần tăng ánh sáng khi đọc

• Mỏi mắt khi làm việc gần hoặc sử dụng thiết bị điện tử

Xử trí: Đa phần được điều chỉnh bằng kính lão, kính hai tròng hoặc kính áp tròng đa tròng. Một số trường hợp có thể lựa chọn phẫu thuật điều chỉnh tật khúc xạ.

3.2. Đục thủy tinh thể (Cataract)

Là sự vẩn đục của thủy tinh thể gây giảm thị lực. Quá trình lão hóa là nguyên nhân phổ biến, nhưng đục thủy tinh thể cũng có thể do:

• Bệnh lý mạn tính: đái tháo đường

• Thuốc: corticosteroid

• Tia UV

• Chấn thương hoặc phẫu thuật nhãn khoa

Triệu chứng: Mờ mắt tiến triển từ từ, chói sáng, giảm khả năng phân biệt màu sắc.

Điều trị: Phẫu thuật thay thủy tinh thể bằng thấu kính nhân tạo là phương pháp điều trị hiệu quả và an toàn, thường thực hiện ngoại trú.

3.3. Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác (AMD)

Là nguyên nhân hàng đầu gây giảm thị lực trung tâm ở người ≥50 tuổi. Bệnh có hai thể:

• Thể khô (dry AMD): tiến triển chậm, không đau, hiện chưa có điều trị phục hồi. Bổ sung vi chất (AREDS2) có thể làm chậm tiến triển.

• Thể ướt (wet AMD): tiến triển nhanh, gây xuất huyết dưới võng mạc. Điều trị bằng tiêm thuốc kháng VEGF nội nhãn có thể ổn định hoặc cải thiện thị lực.

Triệu chứng: Mờ trung tâm, biến dạng hình ảnh, giảm khả năng nhận diện màu sắc.

Tầm soát: Khám đáy mắt định kỳ, đặc biệt ở người có tiền sử gia đình hoặc yếu tố nguy cơ.

3.4. Bệnh võng mạc do đái tháo đường (Diabetic Retinopathy)

Là biến chứng mạch máu võng mạc do tăng glucose máu kéo dài, thường xuất hiện sau vài năm mắc đái tháo đường type 1 hoặc type 2.

Triệu chứng: Thị lực mờ, xuất hiện ruồi bay, giảm thị lực ban đêm, nhìn đôi.

Tầm soát: Người bệnh đái tháo đường nên được khám đáy mắt ít nhất 1 lần/năm.

Điều trị:

• Kiểm soát tốt glucose máu, huyết áp và lipid máu

• Laser quang đông

• Tiêm nội nhãn thuốc kháng VEGF hoặc corticosteroid

• Phẫu thuật vitrectomy trong trường hợp xuất huyết dịch kính hoặc bong võng mạc

3.5. Bệnh tăng nhãn áp (Glaucoma)

Là nhóm bệnh lý gây tổn thương thần kinh thị giác, thường liên quan đến tăng áp lực nội nhãn. Glaucoma có thể tiến triển âm thầm và gây mù không hồi phục.

Phân loại chính:

• Glaucoma góc mở: tiến triển chậm, không triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn sớm.

• Glaucoma góc đóng: cấp tính, đau mắt dữ dội, nhức đầu, nhìn mờ, quầng sáng quanh đèn, buồn nôn.

Tầm soát: Đo nhãn áp và soi góc tiền phòng, khám gai thị giác định kỳ.

Điều trị:

• Thuốc nhỏ mắt hạ nhãn áp

• Phẫu thuật laser hoặc can thiệp ngoại khoa (trabeculectomy)

3.6. Hội chứng khô mắt (Dry Eye Syndrome)

Là rối loạn nước mắt thường gặp ở người cao tuổi, do giảm tiết nước mắt hoặc tăng bốc hơi.

Triệu chứng: Cộm xốn, châm chích, đỏ mắt, nhìn mờ thoáng qua, nhạy cảm ánh sáng.

Điều trị:

• Nước mắt nhân tạo

• Bổ sung omega-3

• Hạn chế dùng máy tính liên tục, thực hiện quy tắc 20-20-20 (mỗi 20 phút, nhìn xa 20 feet trong 20 giây)

• Trong trường hợp nặng: thuốc kháng viêm tại chỗ, nút bít điểm lệ

4. Kết luận và khuyến nghị

Việc duy trì thị lực tốt không chỉ phụ thuộc vào yếu tố tuổi tác mà còn liên quan chặt chẽ đến lối sống, kiểm soát bệnh lý nền và việc khám mắt định kỳ. Các biện pháp dự phòng hiệu quả bao gồm:

• Không hút thuốc

• Đeo kính râm khi ra nắng để bảo vệ mắt khỏi tia UV

• Ăn uống lành mạnh, tăng cường rau quả và chất chống oxy hóa

• Kiểm soát tốt đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu

• Tuân thủ lịch khám mắt định kỳ theo khuyến cáo của chuyên gia nhãn khoa

Phát hiện sớm và điều trị kịp thời các bệnh lý mắt không chỉ bảo tồn thị lực mà còn cải thiện chất lượng sống và ngăn ngừa tàn tật ở người cao tuổi.