Cường giáp: Dấu hiệu lâm sàng và phương pháp chẩn đoán

1. Định nghĩa

Cường giáp (hyperthyroidism) là tình trạng rối loạn nội tiết đặc trưng bởi sự tăng hoạt động của tuyến giáp, dẫn đến tăng sản xuất và giải phóng hormone tuyến giáp vào máu, chủ yếu là thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3). Bệnh có thể tiến triển âm thầm và gây nhiều biến chứng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

2. Dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng

Cường giáp có thể biểu hiện dưới nhiều dạng, tùy theo mức độ nặng nhẹ, nguyên nhân và đáp ứng của từng cá thể. Một số bệnh nhân không có triệu chứng rõ ràng và được phát hiện tình cờ qua xét nghiệm. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân có thể xuất hiện các biểu hiện sau:

Triệu chứng toàn thân và chuyển hóa:

• Sụt cân nhanh chóng mặc dù ăn uống bình thường hoặc tăng cảm giác thèm ăn.

• Mệt mỏi, yếu cơ, đặc biệt ở chi trên và cơ gốc chi.

• Không dung nạp nhiệt, dễ nóng bức, vã mồ hôi.

Triệu chứng tim mạch:

• Hồi hộp, đánh trống ngực, nhịp tim nhanh (thường >100 nhịp/phút).

• Rối loạn nhịp (đặc biệt là rung nhĩ ở người lớn tuổi).

• Tăng huyết áp tâm thu.

Triệu chứng thần kinh và tâm thần:

• Run nhẹ, đặc biệt ở bàn tay.

• Lo lắng, kích thích, giảm khả năng tập trung.

• Mất ngủ, thay đổi cảm xúc.

Triệu chứng da – lông – tóc:

• Da ấm, ẩm, mỏng.

• Rụng tóc lan tỏa, tóc mảnh, dễ gãy.

• Móng tay yếu, dễ gãy.

Triệu chứng tiêu hóa – sinh dục:

• Tăng nhu động ruột, có thể tiêu chảy nhẹ.

• Rối loạn kinh nguyệt, vô kinh thứ phát ở nữ.

• Giảm khả năng sinh dục ở nam.

Biểu hiện tại tuyến giáp:

• Tuyến giáp to lan tỏa hoặc có nhân (bướu cổ), có thể kèm âm thổi động mạch tuyến giáp.

Biểu hiện mắt (bệnh mắt Graves):

• Lồi mắt, nhìn đôi, cộm mắt, đỏ mắt, chảy nước mắt.

• Nhạy cảm với ánh sáng.

• Tình trạng viêm và phù sau nhãn cầu.

• Bệnh thường gặp ở người hút thuốc lá.

Lưu ý: Một số triệu chứng cường giáp có thể trùng lặp với suy giáp, chẳng hạn như thay đổi kinh nguyệt, rối loạn cảm xúc, thay đổi về tóc – tuy nhiên biểu hiện lâm sàng thường trái ngược nhau. Việc chẩn đoán xác định cần dựa vào xét nghiệm định lượng hormone.

3. Các xét nghiệm chẩn đoán cường giáp

3.1. Khám lâm sàng

• Quan sát và sờ tuyến giáp khi nuốt để phát hiện bướu cổ, nhân giáp.

• Đánh giá các dấu hiệu cường giao cảm như run tay, tăng phản xạ gân xương.

• Đo nhịp tim, huyết áp; kiểm tra da, mắt và đánh giá tổng trạng.

3.2. Xét nghiệm chức năng tuyến giáp

TSH (Thyroid Stimulating Hormone):

• Là xét nghiệm tầm soát đầu tiên.

• Trong cường giáp nguyên phát: TSH giảm do cơ chế feedback âm.

• Mức TSH thấp giúp định hướng chẩn đoán, ngay cả khi triệu chứng không điển hình.

FT4 (Free thyroxine) và FT3 (Free triiodothyronine):

• Thường tăng trong cường giáp.

• Một số trường hợp đặc biệt (cường giáp T3) có thể chỉ FT3 tăng, FT4 bình thường.

Kháng thể tuyến giáp:

• Anti-TSH receptor antibody (TRAb): đặc hiệu cho bệnh Graves.

• Anti-thyroperoxidase (TPO) và anti-thyroglobulin (TgAb): hỗ trợ đánh giá bệnh lý tuyến giáp tự miễn.

3.3. Xét nghiệm hình ảnh và chức năng tuyến giáp

Đo độ tập trung iod phóng xạ (RAIU – Radioactive Iodine Uptake):

• Bệnh nhân uống iod phóng xạ (I-123) hoặc technetium-99m.

• Đo sự hấp thu iod sau 2 – 6 hoặc 24 giờ:

  • Hấp thu cao: Bệnh Graves, bướu nhân độc tuyến giáp.

  • Hấp thu thấp: Viêm tuyến giáp, cường giáp do thuốc chứa iod.

Chụp xạ hình tuyến giáp:

• Cung cấp hình ảnh tuyến giáp về kích thước, hình dạng và vị trí.

• Phân biệt nhân nóng (tăng hoạt) và nhân lạnh (nghi ngờ ung thư).

Siêu âm tuyến giáp:

• Thường quy để đánh giá cấu trúc tuyến giáp và phát hiện nhân giáp.

• Hỗ trợ hướng dẫn sinh thiết tế bào bằng kim nhỏ (FNA) khi nghi ngờ nhân ác tính.

Sinh thiết tuyến giáp (FNA):

• Chỉ định trong trường hợp có nhân giáp nghi ngờ ác tính.

• Thực hiện dưới hướng dẫn siêu âm, mẫu mô được gửi xét nghiệm tế bào học.

Các phương pháp khác (khi cần thiết):

• CT scan, MRI trong trường hợp nghi ngờ u tuyến yên gây cường giáp trung ương.

• ECG: Đánh giá rối loạn nhịp tim do cường giáp.

4. Kết luận

Cường giáp là bệnh lý nội tiết phổ biến, có thể biểu hiện đa dạng và ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu lâm sàng và thực hiện đầy đủ các xét nghiệm cận lâm sàng là yếu tố then chốt để chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả. Đối với người bệnh, đặc biệt là nữ giới trong độ tuổi sinh sản hoặc có bệnh lý nội khoa đi kèm, việc theo dõi chức năng tuyến giáp định kỳ là cần thiết.