Hướng dẫn dinh dưỡng và xử trí tiêu chảy cấp ở người lớn và trẻ em

Tổng quan:

Tiêu chảy là tình trạng tăng tần suất đi tiêu (>3 lần/ngày) với đặc điểm phân lỏng hoặc phân nước, có thể do nhiều nguyên nhân như nhiễm khuẩn, virus, ký sinh trùng, rối loạn tiêu hóa hoặc các nguyên nhân không nhiễm. Đa phần các trường hợp tiêu chảy cấp là tự giới hạn, tuy nhiên nếu không được xử trí đúng cách có thể dẫn đến mất nước, rối loạn điện giải, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ và người già.

1. Chế độ ăn uống hỗ trợ điều trị tiêu chảy

a. Chế độ ăn BRAT (Banana – Rice – Applesauce – Toast):

BRAT là chế độ ăn mềm, ít chất xơ, nhạt, giúp giảm kích thích nhu động ruột và hỗ trợ làm rắn phân. Gồm:

• Chuối: Giàu kali, hỗ trợ bù điện giải.

• Cơm trắng: Nguồn tinh bột dễ tiêu.

• Sốt táo: Nhẹ, dễ tiêu và có khả năng làm dịu niêm mạc ruột.

• Bánh mì nướng: Hấp thu nước dư thừa trong đường tiêu hóa.

Lưu ý:

Chế độ ăn BRAT mang tính chất hỗ trợ tạm thời, không đủ dinh dưỡng nếu áp dụng kéo dài. Người lớn chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn và cần bổ sung các thực phẩm giàu dưỡng chất khi tình trạng cải thiện.

b. Thực phẩm nhạt, dễ tiêu:

Ngoài BRAT, có thể sử dụng các thực phẩm như:

• Ức gà nướng bỏ da

• Khoai tây luộc hoặc nướng

• Ngũ cốc tinh luyện

• Canh gà nhạt

Trẻ em không nôn ói có thể tiếp tục duy trì chế độ ăn thông thường.

2. Thực phẩm và đồ uống có lợi trong tiêu chảy

a. Thực phẩm lên men (giàu probiotic):

Các loại thực phẩm lên men chứa vi sinh có lợi giúp phục hồi hệ vi khuẩn đường ruột như:

• Miso, tempeh (đậu nành lên men)

• Dưa cải bắp, kimchi (tránh nếu cay)

• Sữa chua, kefir (ưu tiên loại không đường)

• Kombucha, bánh mì chua

b. Bổ sung nước và điện giải:

Mất nước là biến chứng thường gặp của tiêu chảy. Cần duy trì:

• Nước lọc, nước trái cây trong, nước canh nhạt

• Dung dịch bù điện giải: Có thể dùng sản phẩm thương mại hoặc tự pha theo công thức:

  • 6 thìa cà phê đường + 1/2 thìa cà phê muối trong 1 lít nước đun sôi để nguội (dành cho người lớn)

c. Biện pháp dân gian hỗ trợ:

• Nước gạo: Có tác dụng làm dịu ruột và giảm tần suất tiêu chảy.

• Trà thảo mộc: Trà hoa cúc, trà xanh, trà sả có thể hỗ trợ cải thiện triệu chứng (không thay thế điều trị y tế).

3. Thực phẩm và đồ uống cần tránh

• Thực phẩm chiên xào, nhiều dầu mỡ

• Ngũ cốc nguyên hạt, rau họ cải, đậu, ngô, quả mọng, mận khô

• Nước uống có gas, soda, nước ép mận

• Cà phê, rượu bia, đồ uống có caffeine

• Sản phẩm từ sữa (nếu không dung nạp lactose)

4. Sử dụng thuốc và chất bổ sung

a. Thuốc không kê đơn:

• Loperamid: Chỉ dùng trong tiêu chảy không kèm sốt cao hoặc phân máu.

• Bismuth subsalicylate: Giảm tiêu chảy và khó chịu tiêu hóa nhẹ.

b. Thuốc kê đơn:

Trong trường hợp tiêu chảy nặng hoặc có nguyên nhân nhiễm trùng:

• Kháng sinh (tùy nguyên nhân)

• Thuốc chống ký sinh trùng

c. Probiotic và chất bổ sung:

• Probiotic: Lactobacillus, Bifidobacterium, Saccharomyces boulardii có thể rút ngắn thời gian tiêu chảy.

• Glutamine: Hỗ trợ tái tạo niêm mạc ruột.

• Thảo dược (cần thận trọng): Agrimony, berberine (có trong cây hải cẩu vàng, nho Oregon), chiết xuất việt quất – cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng, đặc biệt ở phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú.

5. Khi nào cần gặp bác sĩ hoặc cấp cứu

Dấu hiệu cảnh báo ở người lớn:

• Tiêu chảy kéo dài >3 ngày

• Đau bụng dữ dội

• Sốt cao >38.5°C

• Phân đen, có máu hoặc mủ

• Dấu hiệu mất nước: khát nhiều, da khô, ít tiểu, nước tiểu sẫm màu, chóng mặt

Dấu hiệu cảnh báo ở trẻ em:

• Tiêu chảy kéo dài >24 giờ

• Sốt >38.5°C hoặc >38°C nếu trẻ dưới 3 tháng

• Không có nước tiểu trong ≥3 giờ, khô môi, khóc không ra nước mắt

• Lờ đờ, mất tỉnh táo

• Phân đen, xám hoặc có máu

Kết luận

Tiêu chảy cấp thường tự khỏi sau 1–3 ngày nếu được chăm sóc đúng cách. Quản lý bằng chế độ ăn nhạt, dễ tiêu, duy trì đủ nước – điện giải và dùng thuốc phù hợp có thể giúp rút ngắn thời gian bệnh và phòng ngừa biến chứng. Việc theo dõi dấu hiệu cảnh báo mất nước và tham khảo ý kiến y tế khi cần thiết là yếu tố quan trọng trong chăm sóc an toàn và hiệu quả.