Kích động ở trẻ nhỏ: Nguyên nhân, biểu hiện và hướng xử trí

1. Khái niệm

Kích động ở trẻ nhỏ là trạng thái trẻ phản ứng mạnh mẽ về mặt cảm xúc và/hoặc hành vi khi tiếp xúc với các yếu tố kích thích vượt quá khả năng điều chỉnh của hệ thần kinh. Tình trạng này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp nhất ở trẻ sơ sinh từ 2 tuần đến 3–4 tháng tuổi. Trẻ lớn hơn, bao gồm trẻ mẫu giáo, cũng có thể xuất hiện kích động, đặc biệt sau các hoạt động hoặc trải nghiệm gây quá tải cảm giác.

2. Biểu hiện lâm sàng

2.1. Dấu hiệu ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

• Khóc nhiều, khó dỗ, âm lượng khóc cao hơn bình thường.

• Không muốn được chạm hoặc tiếp xúc.

• Muốn được bế liên tục hoặc bú nhiều hơn.

• Cáu gắt, dễ kích thích.

• Co chặt bàn tay, vẫy tay, đạp chân mạnh.

• Có biểu hiện sợ hãi, giật mình.

• Xuất hiện cơn giận dữ không rõ nguyên nhân.

• Vận động giật cục.

• Biểu hiện mệt mỏi.

• Hành vi tự xoa dịu (mút tay, nắm chặt tay).

2.2. Dấu hiệu ở trẻ đã biết đi

• Khóc mà không diễn đạt được nguyên nhân.

• Lăn lộn trên sàn.

• Không đáp ứng khi cha mẹ gọi hoặc hướng dẫn.

• Hành vi cáu kỉnh, chống đối.

3. Nguyên nhân thường gặp

Các yếu tố làm tăng nguy cơ kích động ở trẻ bao gồm:

1. Yếu tố môi trường

   • Tiếng ồn, nơi đông người, ánh sáng chói, môi trường nhiều màu sắc.

2. Sử dụng thiết bị điện tử quá mức

   • Trẻ < 2 tuổi: khuyến cáo không sử dụng.

   • Trẻ < 5 tuổi: nên giới hạn dưới 1 giờ/ngày.

3. Hoạt động quá mức

   • Ví dụ: sau tiệc sinh nhật hoặc ngày dài vui chơi ngoài trời.

4. Thiếu ngủ hoặc ngủ muộn.

5. Thay đổi thói quen sinh hoạt

   • Lịch trình thay đổi đột ngột dễ gây xáo trộn tâm lý.

6. Tiếp xúc với quá nhiều người hoặc người lạ.

7. Nhiệt độ môi trường

   • Quá nóng hoặc quá lạnh.

8. Mọc răng

   • Tạm thời làm tăng kích thích cảm giác.

9. Tình trạng bệnh lý hoặc dùng thuốc

   • Trẻ rối loạn phổ tự kỷ hoặc rối loạn xử lý cảm giác có ngưỡng kích thích thấp hơn.

4. Hướng xử trí

4.1. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

• Thay đổi môi trường: đưa trẻ ra khỏi nơi gây kích thích đến không gian yên tĩnh, ánh sáng dịu.

• Quấn chũn (swaddling): áp dụng cho trẻ thích cảm giác bao bọc; không phải tất cả trẻ đều phù hợp.

• Tiếng ồn trắng hoặc nhạc nhẹ: tránh sử dụng tivi, điện thoại.

• Bế và ôm ấp: với trẻ muốn được tiếp xúc; nếu trẻ không muốn, đặt trẻ ở nơi an toàn và ngồi gần để trấn an.

4.2. Đối với trẻ lớn

• Giữ bình tĩnh, kiểm soát giọng nói và hành vi của người chăm sóc.

• Giảm kích thích môi trường:

  • Tắt nhạc, tivi.

  • Yêu cầu mọi người hạ giọng.

  • Giảm ánh sáng, đóng cửa sổ.

• Chuyển hướng hoạt động:

  • Đọc sách, chơi đồ chơi không điện tử.

  • Các trò chơi cảm giác nhẹ nhàng.

• Đáp ứng nhu cầu thể chất:

  • Điều chỉnh nhiệt độ phòng.

  • Kiểm tra quần áo có gây khó chịu.

  • Đảm bảo trẻ không đói hoặc khát.

5. Khi nào cần thăm khám y tế

Cần đưa trẻ đến bác sĩ khi:

• Hành vi kích động lặp lại thường xuyên, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

• Trẻ gặp khó khăn trong vận động, giữ thăng bằng hoặc phối hợp động tác.

• Trẻ không thể tự kiểm soát hành vi, nghi ngờ rối loạn phát triển hoặc rối loạn cảm giác.

6. Kết luận

Kích động ở trẻ nhỏ là hiện tượng thường gặp và đa phần có thể kiểm soát bằng điều chỉnh môi trường và phương pháp trấn an phù hợp. Tuy nhiên, tần suất cao hoặc kèm bất thường phát triển cần được đánh giá y khoa để loại trừ các rối loạn thần kinh hoặc phát triển.