Mối liên hệ giữa lo âu và ù tai: Cơ chế liên quan và chiến lược can thiệp

1. Tổng quan

Ù tai là cảm giác chủ quan nghe thấy âm thanh (ví dụ: tiếng ù, tiếng vo ve, tiếng rít, tiếng huýt sáo...) khi không có nguồn âm thanh bên ngoài tương ứng. Đây là một triệu chứng thường gặp, có thể thoáng qua hoặc kéo dài, ảnh hưởng đến khoảng 10–15% dân số. Trong đó, khoảng 1–2% trường hợp bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Ù tai không phải là một bệnh riêng biệt mà là biểu hiện của nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả nguyên nhân tâm lý, đặc biệt là lo âu và trầm cảm.

2. Lo âu có thể gây ù tai không?

Lo âu là một trạng thái phản ứng của cơ thể đối với các yếu tố gây căng thẳng (stressors), biểu hiện dưới cả triệu chứng tâm lý và sinh lý học. Theo Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA), lo âu đặc trưng bởi cảm giác căng thẳng, suy nghĩ lo lắng và thay đổi về thể chất như tăng nhịp tim, tăng huyết áp và co cơ.

Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận mối liên hệ hai chiều giữa lo âu và ù tai:

• Khoảng 45% bệnh nhân bị ù tai mạn tính cũng có triệu chứng lo âu lâm sàng.

• Lo âu có thể là yếu tố thúc đẩy hoặc làm trầm trọng thêm các đợt ù tai.

• Tình trạng ù tai kéo dài, dai dẳng cũng có thể dẫn đến rối loạn lo âu thứ phát.

Các thay đổi thần kinh do lo âu – đặc biệt là hoạt động quá mức của vùng hệ viền, hệ thần kinh tự chủ và vỏ não thính giác – có thể góp phần gây tăng nhạy cảm với âm thanh nội sinh và cảm nhận quá mức các tín hiệu thính giác bất thường.

3. Mối liên hệ giữa ù tai và trầm cảm

Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy tỷ lệ trầm cảm ở người bị ù tai mạn tính dao động từ 10–60%, tùy thuộc vào mức độ ảnh hưởng đến giấc ngủ, công việc và xã hội. Vòng xoắn bệnh lý giữa triệu chứng ù tai và rối loạn khí sắc thường làm nặng thêm tình trạng của nhau.

Một số nghiên cứu sử dụng bảng tự đánh giá căng thẳng và trầm cảm ghi nhận mức độ đau khổ tâm lý cao ở các nhóm bệnh nhân ù tai, bất kể tuổi tác hay giới tính. Những phát hiện này ủng hộ giả thuyết rằng tình trạng stress tâm lý và suy giảm sức khỏe tinh thần có thể là yếu tố nguy cơ thúc đẩy sự khởi phát hoặc kéo dài chứng ù tai.

4. Triệu chứng lo âu liên quan có thể gặp

Bệnh nhân lo âu có thể biểu hiện đồng thời các triệu chứng sau:

• Run tay, giật cơ

• Đau đầu căng thẳng

• Đổ mồ hôi, khô miệng

• Căng cơ, mệt mỏi

• Tim đập nhanh, khó thở

• Chóng mặt, mất ngủ, ác mộng

• Các suy nghĩ ám ảnh và phản ứng lo âu tăng cường khi đối mặt với tiếng ù

5. Điều trị và quản lý chứng ù tai liên quan đến lo âu

Hiện chưa có phương pháp điều trị triệt để cho chứng ù tai. Mục tiêu chính trong điều trị là giảm mức độ ảnh hưởng của ù tai đến đời sống bệnh nhân, đồng thời kiểm soát các yếu tố đi kèm như lo âu và trầm cảm.

Các biện pháp điều trị bao gồm:

• Điều trị bằng thuốc:

  • Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCAs) hoặc SSRIs có thể cải thiện triệu chứng khi bệnh nhân có rối loạn lo âu hoặc trầm cảm đi kèm.

  • Cần lưu ý về tác dụng phụ và chỉ định cá thể hóa theo từng trường hợp.

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT):

  • Là phương pháp được chứng minh hiệu quả cao nhất trong cải thiện chất lượng sống ở bệnh nhân bị ù tai mạn tính.

  • Giúp bệnh nhân thay đổi cách phản ứng và giảm lo âu do tiếng ù gây ra.

• Liệu pháp âm thanh (Sound therapy):

  • Sử dụng tiếng ồn trắng, âm nhạc thư giãn hoặc thiết bị che tiếng (masker) để làm giảm cảm nhận tiếng ù và tái huấn luyện hệ thần kinh thính giác.

  • Các liệu pháp này góp phần giảm mức độ chú ý quá mức đến âm thanh nội sinh.

• Kỹ thuật thư giãn:

  • Yoga, thiền, hít thở sâu hoặc luyện tập thể dục vừa phải giúp giảm phản ứng stress, từ đó cải thiện cả lo âu lẫn ù tai.

• Trợ thính (nếu có kèm theo giảm thính lực):

  • Các thiết bị trợ thính giúp tăng tín hiệu thính giác bên ngoài, làm giảm tương quan nhận thức với tiếng ù trong tai.

• Tư vấn hỗ trợ (counseling):

  • Gặp chuyên gia sức khỏe tâm thần để được hỗ trợ cá nhân hóa trong xử lý cảm xúc liên quan đến ù tai.

6. Kết luận

Ù tai là một triệu chứng thính giác chủ quan, có thể trở nên mạn tính và gây suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống. Lo âu và các rối loạn tâm thần liên quan không chỉ là yếu tố nguy cơ mà còn là hậu quả của tình trạng này, tạo thành một vòng xoắn bệnh lý khó điều trị nếu không được can thiệp đúng cách.

Việc đánh giá toàn diện bệnh nhân – bao gồm cả khía cạnh tâm lý – và lựa chọn chiến lược điều trị cá thể hóa là cần thiết. Trong đó, liệu pháp hành vi nhận thức (CBT), liệu pháp âm thanh, và can thiệp tâm lý chuyên sâu là những phương pháp hỗ trợ có bằng chứng hiệu quả cao trong quản lý chứng ù tai do yếu tố tâm lý.