Thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn

1. Tổng quan

Mất ngủ là một rối loạn giấc ngủ phổ biến, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người bệnh. Trong thực hành lâm sàng, bên cạnh các biện pháp không dùng thuốc như liệu pháp hành vi nhận thức và điều chỉnh lối sống, thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn (over-the-counter, OTC) có thể được xem như một giải pháp tạm thời giúp kiểm soát triệu chứng mất ngủ nhẹ đến trung bình.

Tuy nhiên, việc sử dụng các thuốc này cần thận trọng, vì hiệu quả giới hạn và nguy cơ tác dụng không mong muốn, đặc biệt ở nhóm người cao tuổi và có bệnh lý nền.

2. Các loại thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn

Phần lớn các thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn hiện nay thuộc nhóm thuốc kháng histamine thế hệ một, có tác dụng an thần. Một số hợp chất tự nhiên như melatonin và valerian cũng được sử dụng phổ biến dưới dạng thực phẩm chức năng.

Lưu ý: Tác dụng gây ngủ của các thuốc kháng histamine có xu hướng giảm dần theo thời gian do hiện tượng dung nạp (tolerance).

3. Hiệu quả và hạn chế

Mặc dù có thể hỗ trợ cải thiện thời gian đi vào giấc ngủ trong ngắn hạn, các thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn không giải quyết được nguyên nhân cơ bản của chứng mất ngủ. Các nghiên cứu hiện có chưa chứng minh được hiệu quả dài hạn cũng như tính an toàn khi sử dụng kéo dài các loại thuốc này.

Ngoài ra, hiện tượng "hangover" (cảm giác lơ mơ, mệt mỏi vào ngày hôm sau), rối loạn nhận thức và nguy cơ té ngã – đặc biệt ở người cao tuổi – là những vấn đề cần lưu ý trong thực hành.

4. Khuyến cáo khi sử dụng

Khi sử dụng thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn, cần tuân thủ các khuyến cáo sau:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng, đặc biệt ở người có bệnh lý nền hoặc đang dùng các thuốc khác.

• Chống chỉ định đối với các đối tượng:

  • Người mắc tăng nhãn áp góc đóng, hen suyễn, COPD, ngưng thở khi ngủ

  • Bệnh gan nặng, rối loạn tiểu tiện, tắc ruột

  • Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú, người ≥ 75 tuổi

• Không sử dụng kéo dài: Thuốc chỉ nên sử dụng tối đa 7–14 ngày liên tục. Mất ngủ kéo dài cần được chẩn đoán và xử trí theo nguyên nhân.

• Không sử dụng chung với rượu hoặc các chất an thần khác.

• Không lái xe, vận hành máy móc hoặc thực hiện công việc đòi hỏi sự tỉnh táo sau khi sử dụng thuốc.

5. Vai trò của thay đổi lối sống và điều trị hành vi

Thay đổi lối sống và môi trường ngủ vẫn là nền tảng điều trị chính cho mất ngủ. Các biện pháp gồm:

• Duy trì thời gian đi ngủ và thức dậy cố định hằng ngày

• Tránh sử dụng caffeine và thiết bị điện tử vào buổi tối

• Tạo không gian ngủ yên tĩnh, mát mẻ và tối

• Tập thể dục đều đặn (không gần giờ đi ngủ)

• Tránh ngủ trưa kéo dài

Ngoài ra, liệu pháp hành vi nhận thức cho mất ngủ (CBT-I) là phương pháp điều trị có hiệu quả lâu dài và ít tác dụng phụ nhất, được khuyến cáo bởi nhiều tổ chức y học giấc ngủ quốc tế.

6. Kết luận

Thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn có thể được sử dụng trong một số trường hợp mất ngủ ngắn hạn, song không phải là giải pháp lâu dài. Việc sử dụng cần được đánh giá cẩn thận trên từng cá thể, có sự tư vấn từ nhân viên y tế và luôn kèm theo các chiến lược thay đổi hành vi và lối sống. Trong trường hợp mất ngủ kéo dài, người bệnh cần được thăm khám để xác định nguyên nhân và xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp.