Ứng dụng một số dược liệu trong hỗ trợ kiểm soát triệu chứng viêm khớp

Viêm khớp, bao gồm viêm khớp dạng thấp (Rheumatoid Arthritis – RA) và thoái hóa khớp (Osteoarthritis – OA), là nhóm bệnh lý mạn tính có đặc điểm chung là đau, sưng, cứng khớp và hạn chế vận động, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Bên cạnh các biện pháp điều trị y học hiện đại, một số liệu pháp hỗ trợ từ dược liệu có thể góp phần cải thiện triệu chứng ở mức độ nhẹ đến trung bình. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc sử dụng các biện pháp này phải được cân nhắc kỹ lưỡng và tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa, đặc biệt để tránh tương tác với thuốc điều trị hoặc nguy cơ tác dụng phụ.

1. Nha đam (Aloe vera)

Nha đam là dược liệu phổ biến trong y học cổ truyền và y học thay thế, được sử dụng ở nhiều dạng: gel, bột, viên uống hoặc lá tươi. Thành phần chứa các hợp chất sinh học có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm và hỗ trợ liền vết thương.
Trong điều trị hỗ trợ viêm khớp, nha đam có thể được bôi trực tiếp tại vùng khớp tổn thương hoặc sử dụng đường uống. Một số nghiên cứu sơ bộ gợi ý khả năng giảm đau khớp, tuy nhiên bằng chứng lâm sàng vẫn còn hạn chế, cần nghiên cứu thêm để khẳng định hiệu quả và độ an toàn.

2. Cây móc mèo (Uncaria tomentosa)

Cây móc mèo là loài dây leo nhiệt đới phân bố ở Nam và Trung Mỹ, chứa các alkaloid có tác dụng ức chế yếu tố hoại tử khối u (TNF-α) và điều hòa đáp ứng miễn dịch. Một nghiên cứu (2002) cho thấy việc sử dụng dịch chiết cây móc mèo có thể giảm sưng khớp trên 50% ở bệnh nhân RA.
Tác dụng không mong muốn có thể bao gồm: buồn nôn, chóng mặt, hạ huyết áp và đau đầu. Chống chỉ định ở bệnh nhân đang dùng thuốc chống đông máu, thuốc ức chế miễn dịch, bệnh nhân lao hoặc phụ nữ mang thai.

3. Bạch đàn (Eucalyptus globulus)

Lá bạch đàn chứa tannin và các hợp chất tinh dầu có đặc tính kháng viêm và giảm đau. Dịch chiết bạch đàn thường được sử dụng dạng thuốc bôi hoặc kết hợp với miếng dán nhiệt để hỗ trợ giảm sưng đau khớp.
Khi sử dụng tinh dầu bạch đàn, cần pha loãng với dầu nền (ví dụ: dầu hạnh nhân) với tỷ lệ khoảng 15 giọt tinh dầu cho 2 muỗng canh dầu nền để tránh kích ứng da.

4. Gừng (Zingiber officinale)

Gừng chứa gingerol và shogaol – các hợp chất đã được chứng minh có tác dụng chống viêm tương tự thuốc kháng viêm không steroid (NSAID) ở mức độ nhất định. Ngoài công dụng truyền thống trong điều trị rối loạn tiêu hóa và buồn nôn, gừng còn được nghiên cứu về hiệu quả giảm đau khớp và cơ ở bệnh nhân RA và OA. Sử dụng gừng ở liều vừa phải thường an toàn, song cần lưu ý nguy cơ tương tác với thuốc chống đông.

5. Nghệ (Curcuma longa)

Nghệ chứa curcumin, hợp chất polyphenol có khả năng ức chế các cytokine tiền viêm và men cyclooxygenase-2 (COX-2). Nghệ từ lâu được sử dụng trong y học cổ truyền Ấn Độ và Trung Quốc. Một số bằng chứng cho thấy curcumin có thể cải thiện đau và chức năng khớp ở bệnh nhân OA và RA, song liều cao hoặc sử dụng kéo dài có thể gây rối loạn tiêu hóa. Cần nghiên cứu thêm về liều tối ưu và thời gian sử dụng an toàn.

6. Vỏ cây liễu (Salix alba)

Vỏ cây liễu chứa salicin – tiền chất của acid salicylic, có tác dụng giảm đau và kháng viêm. Dạng sử dụng gồm trà thảo dược hoặc viên uống. Một số nghiên cứu ghi nhận hiệu quả giảm đau khớp, nhưng kết quả chưa thống nhất. Tác dụng phụ có thể gồm: đau dạ dày, tăng huyết áp, phản ứng dị ứng (đặc biệt ở người dị ứng aspirin), loét dạ dày và nguy cơ xuất huyết nếu quá liều. Chống chỉ định ở bệnh nhân đang dùng thuốc chống đông hoặc có tiền sử loét dạ dày.

Khuyến nghị bổ sung từ các hiệp hội chuyên môn

Các chuyên gia của Đại học Thấp khớp Hoa Kỳ và Tổ chức Viêm khớp khuyến cáo bệnh nhân viêm khớp nên kết hợp các biện pháp sau cùng với điều trị y học:

• Kiểm soát cân nặng để giảm tải trọng lên khớp.

• Tập luyện thể dục phù hợp (thái cực quyền, yoga, các bài tập tăng cường cơ quanh khớp).

• Kiểm soát stress thông qua kỹ thuật thư giãn, thiền.

• Duy trì chế độ ăn lành mạnh giàu chất chống oxy hóa, omega-3.

• Châm cứu như một liệu pháp bổ trợ giảm đau.

Lưu ý an toàn

• Các chế phẩm thảo dược không được FDA quản lý chặt chẽ về chất lượng, độ tinh khiết và hàm lượng hoạt chất, do đó có nguy cơ chứa tạp chất hoặc hàm lượng không chuẩn.

• Không tự ý ngừng thuốc điều trị được bác sĩ kê đơn khi chưa có chỉ định thay thế.

• Cần thảo luận kỹ với bác sĩ trước khi kết hợp dược liệu với thuốc tây y để tránh tương tác và tác dụng phụ nghiêm trọng.