Chăm sóc da và định hướng điều trị mụn trứng cá ở thanh thiếu niên

Mụn trứng cá là một bệnh lý da liễu phổ biến, ảnh hưởng đến phần lớn thanh thiếu niên trong giai đoạn dậy thì do sự thay đổi nội tiết tố, đặc biệt là tăng tiết androgen. Dù là tình trạng phổ biến và thường được coi là một phần bình thường của tuổi mới lớn, nhưng mụn trứng cá có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần, chất lượng cuộc sống và sự tự tin của người trẻ. Theo Mayo Clinic và Học viện Da liễu Hoa Kỳ (AAD), mụn trứng cá kéo dài có thể để lại không chỉ sẹo vật lý mà còn tổn thương về mặt cảm xúc, đặc biệt trong bối cảnh bị kỳ thị, trêu chọc hoặc bắt nạt.

1. Vệ sinh da mặt: Ưu tiên sữa rửa mặt dịu nhẹ và nước ấm

Thanh thiếu niên nên sử dụng sữa rửa mặt dịu nhẹ, đặc biệt nếu đang dùng thuốc trị mụn tại chỗ. Theo AAD, rửa mặt bằng đầu ngón tay với nước ấm, không dùng khăn thô ráp hoặc nước quá nóng/lạnh sẽ giúp tránh làm tổn thương hàng rào bảo vệ da. Tần suất rửa mặt nên giới hạn hai lần mỗi ngày (sáng và tối), tránh rửa quá nhiều gây kích ứng và tăng tiết bã nhờn.

2. Điều trị mụn cần được phân loại theo mức độ

Đối với mụn trứng cá nhẹ, có thể điều trị bằng các chế phẩm không kê đơn chứa benzoyl peroxide, axit salicylic, hoặc adapalene. Tuy nhiên, các trường hợp mụn trung bình đến nặng nên được đánh giá bởi bác sĩ chuyên khoa da liễu để chỉ định liệu pháp phù hợp, bao gồm:

• Thuốc bôi kê đơn: retinoid, kháng sinh tại chỗ.

• Thuốc uống: kháng sinh (doxycycline, minocycline), isotretinoin, spironolactone (ở nữ), hoặc thuốc tránh thai phối hợp.

Lưu ý: Không nên tự ý phối hợp nhiều thuốc điều trị mà không có hướng dẫn chuyên môn, nhằm tránh kích ứng và tác dụng phụ không mong muốn.

3. Dưỡng ẩm bằng sản phẩm không gây mụn

Bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc bôi có thể gặp khô da, kích ứng – việc sử dụng kem dưỡng ẩm không chứa dầu (oil-free) và không gây mụn (non-comedogenic) là cần thiết. AAD khuyến cáo bôi dưỡng ẩm ngay sau khi bôi thuốc trị mụn để hỗ trợ hàng rào da và giảm kích ứng.

4. Tẩy trang và vệ sinh da trước khi ngủ

Việc giữ lớp trang điểm khi ngủ có thể gây tắc nghẽn lỗ chân lông và làm nặng thêm mụn. Cần sử dụng sản phẩm tẩy trang dịu nhẹ, tránh sử dụng mỹ phẩm chứa dầu hoặc không rõ nguồn gốc. Lựa chọn mỹ phẩm nên ưu tiên các dòng cosmeceutical không chứa dầu, có chứng nhận an toàn cho da mụn.

5. Sản phẩm chăm sóc tóc và ảnh hưởng đến mụn trứng cá

Các sản phẩm chăm sóc tóc dạng dầu hoặc gel có thể tiếp xúc với vùng da mặt, đặc biệt quanh trán, dẫn đến bít tắc nang lông. Bệnh nhân nên ưu tiên sản phẩm không chứa dầu hoặc silicon, hạn chế để tóc tiếp xúc với vùng da có mụn.

6. Tránh nặn mụn và thao tác cơ học không cần thiết

Việc nặn mụn bằng tay hoặc dụng cụ không vô khuẩn có thể gây viêm, lan rộng tổn thương, để lại sẹo lõm và tăng sắc tố sau viêm. Đồng thời, việc chạm tay lên mặt làm tăng khả năng nhiễm khuẩn và tắc nghẽn lỗ chân lông.

7. Bảo vệ da khỏi tác hại của ánh nắng

Một số thuốc trị mụn (đặc biệt là retinoid và kháng sinh nhóm cycline) có thể tăng nhạy cảm với ánh sáng, làm tăng nguy cơ bỏng nắng. Việc sử dụng kem chống nắng phổ rộng (broad-spectrum) với SPF ≥ 30 là cần thiết. Nên chọn loại kem chống nắng vật lý (chứa zinc oxide hoặc titanium dioxide) để hạn chế kích ứng ở da mụn.

Kết luận và khuyến nghị

Mụn trứng cá ở thanh thiếu niên là một bệnh lý có thể kiểm soát hiệu quả nếu được chăm sóc đúng cách và điều trị phù hợp. Ngoài yếu tố nội tiết và di truyền, việc xây dựng thói quen chăm sóc da hợp lý, tuân thủ điều trị và tư vấn sớm với bác sĩ da liễu đóng vai trò quan trọng trong tiên lượng bệnh.

Trong trường hợp mụn trứng cá ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý, chất lượng cuộc sống hoặc có xu hướng để lại sẹo, cần can thiệp điều trị tích cực sớm. Hướng dẫn bệnh nhân và gia đình hiểu rõ về bệnh, tác dụng và tác dụng phụ của thuốc, cũng như duy trì tâm lý tích cực là các yếu tố thiết yếu để đạt được hiệu quả lâu dài.