Chứng nghiến răng (Bruxism): Tình trạng, hệ quả và hướng xử trí lâm sàng

1. Khái niệm

Chứng nghiến răng (Bruxism) là một rối loạn chức năng vận động không chủ ý, đặc trưng bởi hành vi siết chặt hoặc nghiến răng, xảy ra trong khi tỉnh táo hoặc trong lúc ngủ. Nhiều bệnh nhân không ý thức được hành vi này, đặc biệt là trong trường hợp nghiến răng về đêm. Tình trạng này có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng về răng hàm mặt, giấc ngủ và chất lượng sống nếu không được can thiệp kịp thời.

2. Phân loại

Chứng nghiến răng được chia thành hai thể lâm sàng chính:

• Bruxism khi thức (Awake bruxism): liên quan đến thói quen siết răng có ý thức hoặc vô thức khi căng thẳng.

• Bruxism khi ngủ (Sleep bruxism): xảy ra trong giấc ngủ, thường không được người bệnh nhận biết. Nghiên cứu cho thấy lực cơ nhai trong khi ngủ có thể đạt tới 113 kg.

3. Biểu hiện và biến chứng

3.1. Mòn và tổn thương răng

• Răng và các phục hình như miếng trám, mão răng có thể bị mài mòn, nứt, vỡ hoặc bong ra khỏi răng thật.

• Lớp men răng bị bào mòn có thể làm lộ ngà răng, dẫn đến tăng cảm giác răng khi tiếp xúc với nhiệt độ, áp lực hoặc hóa chất (thức ăn ngọt, axit).

• Các dấu hiệu có thể bao gồm ê buốt khi chải răng hoặc khi ăn uống, kể cả khi tiếp xúc với không khí lạnh.

3.2. Đau đầu, đau mặt và rối loạn khớp thái dương hàm

• Nghiến răng gây căng cơ và áp lực lên khớp thái dương hàm (TMJ), có thể dẫn đến đau vùng trước tai, đau hàm, nhức đầu, đau mặt hoặc đau tai.

• Trong trường hợp tiến triển, có thể xuất hiện rối loạn khớp thái dương hàm (TMD) với biểu hiện hạn chế biên độ mở miệng, tiếng lục cục khi nhai hoặc thậm chí lệch hàm.

3.3. Ảnh hưởng đến giấc ngủ và mối liên quan với ngưng thở khi ngủ

• Sleep bruxism có thể là dấu hiệu đi kèm với hội chứng ngưng thở khi ngủ (OSA).

• Một nghiên cứu năm 2019 cho thấy khoảng 1/3 bệnh nhân OSA cũng đồng thời mắc chứng nghiến răng khi ngủ.

• Các rối loạn giấc ngủ liên quan bao gồm ngáy, tỉnh giấc nhiều lần và ngủ không sâu giấc.

4. Can thiệp điều trị và kiểm soát

Hiện nay, chưa có biện pháp điều trị triệt để chứng nghiến răng, tuy nhiên nhiều phương pháp có thể giúp giảm thiểu hậu quả và cải thiện chất lượng sống:

4.1. Dụng cụ bảo vệ răng (Occlusal splint)

• Nẹp nhai hoặc máng nhai giúp ngăn tiếp xúc trực tiếp giữa các răng, từ đó giảm tổn thương răng và khớp hàm.

• Không chữa khỏi bruxism nhưng là phương tiện hữu hiệu để bảo vệ cấu trúc răng và giảm triệu chứng đau cơ.

4.2. Liệu pháp hành vi

• Với nghiến răng khi thức, nhận thức được hành vi và điều chỉnh tư thế hàm là rất quan trọng.

• Hướng dẫn bệnh nhân giữ tư thế nghỉ sinh lý: ngậm miệng, tách răng, đặt đầu lưỡi nhẹ nhàng ở vòm miệng sau răng cửa trên.

4.3. Kiểm soát căng thẳng

• Căng thẳng và lo âu là yếu tố thúc đẩy nghiến răng. Các biện pháp như thiền định, yoga, liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp cải thiện tình trạng.

4.4. Dược lý trị liệu

• Trong trường hợp có biểu hiện đau đầu, đau cơ hoặc viêm, có thể sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen theo hướng dẫn của bác sĩ.

4.5. Chế độ sinh hoạt và dinh dưỡng

• Giảm hoặc tránh sử dụng rượu, caffeine, thuốc lá – đặc biệt vào buổi tối.

• Tránh nhai kẹo cao su hoặc vật cứng.

• Trường hợp đau hàm hoặc khó nhai, nên sử dụng thực phẩm mềm trong thời gian ngắn.

5. Kết luận

Chứng nghiến răng là một rối loạn vận động không chủ ý có thể ảnh hưởng sâu rộng đến hệ thống răng hàm mặt, giấc ngủ và sức khỏe tinh thần. Việc chẩn đoán sớm và can thiệp đa mô thức (bao gồm nha khoa, hành vi, và hỗ trợ y học giấc ngủ khi cần) sẽ giúp kiểm soát hiệu quả các hậu quả do nghiến răng gây ra.