Đau cơ xơ hóa (Fibromyalgia)

1. Khái niệm và đặc điểm chung

Đau cơ xơ hóa là một rối loạn mạn tính, đặc trưng bởi tình trạng đau lan tỏa, tăng cảm giác đau khi tác động áp lực tại các vị trí đặc hiệu trên cơ thể, kèm theo mệt mỏi và rối loạn giấc ngủ. Các vùng thường bị ảnh hưởng gồm: cổ, vai, lưng, hông, cánh tay và chân.

Nguyên nhân bệnh sinh chưa được hiểu rõ hoàn toàn; giả thuyết hiện tại cho rằng bệnh liên quan đến sự rối loạn xử lý tín hiệu đau tại hệ thần kinh trung ương. Bệnh có thể gặp ở bất kỳ đối tượng nào nhưng thường gặp hơn ở nữ giới trung niên và những người có tiền sử viêm khớp dạng thấp hoặc bệnh tự miễn khác.

Theo CDC Hoa Kỳ, khoảng 2% dân số trưởng thành ở Mỹ mắc đau cơ xơ hóa. Hiện chưa có biện pháp điều trị khỏi hoàn toàn, nhưng phối hợp điều trị thuốc, thay đổi lối sống và các biện pháp hỗ trợ tự nhiên có thể giúp kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

2. Các biện pháp hỗ trợ tự nhiên trong kiểm soát triệu chứng

2.1. Cải thiện giấc ngủ

Giấc ngủ chất lượng đóng vai trò quan trọng trong giảm mệt mỏi và kiểm soát cơn đau. Các khuyến nghị:

Hạn chế ngủ ngày kéo dài.
Duy trì giờ đi ngủ và thức dậy cố định.
Tối ưu môi trường ngủ: giảm ánh sáng, tiếng ồn.
Tránh sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ.
Không ăn bữa lớn trong vòng 2–3 giờ trước khi ngủ.
Hạn chế rượu và caffein.

Bằng chứng: Tổng quan năm 2017 cho thấy mối liên hệ rõ rệt giữa đau cơ xơ hóa và chất lượng giấc ngủ kém; đề xuất xây dựng chiến lược tối ưu giấc ngủ như một phần điều trị.

2.2. Tập luyện thể chất

Tập luyện có thể giúp giảm đau và cải thiện chức năng, dù giai đoạn đầu có thể khó khăn. Khuyến nghị:

Tham khảo ý kiến bác sĩ và nhà vật lý trị liệu trước khi bắt đầu.
Ưu tiên bài tập nhịp điệu cường độ vừa như đi bộ, bơi lội, đạp xe.
Tăng dần cường độ và thời gian tập luyện.

Bằng chứng: Phân tích hệ thống của Cochrane cho thấy tập aerobic thường xuyên cải thiện chất lượng cuộc sống, giảm đau, mệt mỏi và cứng khớp. Một nghiên cứu thần kinh học cho thấy chương trình tập 15 tuần có thể đảo ngược một số bất thường hoạt động não ở trạng thái nghỉ ở bệnh nhân đau cơ xơ hóa.

2.3. Nghỉ ngơi hợp lý

Người bệnh có ngưỡng mệt mỏi thấp hơn so với bình thường; cần nghỉ ngơi xen kẽ giữa các hoạt động để tránh tình trạng quá sức, vì điều này có thể làm trầm trọng thêm đau và mệt mỏi.

2.4. Chế độ dinh dưỡng và bổ sung vi chất

Chế độ ăn cân đối, giảm caffein, rượu, nicotine và chất kích thích có thể giúp giảm căng thẳng và cải thiện tâm trạng.
Thực phẩm bổ sung được nghiên cứu:

Vitamin D
Magiê
Đậu nành
S-adenosyl-L-methionine (SAMe)
Creatine

Một số sản phẩm bôi ngoài da chứa capsaicin được ghi nhận giúp giảm đau tại chỗ, nhưng cần thêm bằng chứng lâm sàng. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để tránh tương tác thuốc và tác dụng phụ.

2.5. Giảm căng thẳng tâm lý

Căng thẳng có thể làm nặng thêm triệu chứng. Các phương pháp được khuyến nghị:

Yoga, thiền định, tập thở sâu.
Tham gia hoạt động giải trí, viết nhật ký.
Duy trì kết nối xã hội, tham gia nhóm hỗ trợ.
Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) giúp thay đổi nhận thức và phản ứng với đau, cải thiện khả năng tự quản lý bệnh.

2.6. Liệu pháp xoa bóp

Xoa bóp giúp tăng tầm vận động khớp, giảm căng cơ, thúc đẩy thư giãn và giảm đau.
Bằng chứng: Tổng quan năm 2014 cho thấy xoa bóp ≥ 5 tuần giúp cải thiện đau, lo âu và trầm cảm ở bệnh nhân đau cơ xơ hóa.

2.7. Yoga và Thái Cực Quyền

Cả hai phương pháp kết hợp vận động nhẹ nhàng, kiểm soát hơi thở và thiền định, giúp cải thiện khả năng kiểm soát triệu chứng. Nghiên cứu năm 2010 cho thấy Thái Cực Quyền có thể là phương pháp hỗ trợ hiệu quả, nhưng cần nghiên cứu dài hạn hơn.

2.8. Liệu pháp phản hồi sinh học (Biofeedback)

Sử dụng thiết bị đo phản ứng sinh lý của cơ thể đối với các kích thích, giúp người bệnh nhận biết yếu tố khởi phát đau và học cách điều chỉnh phản ứng. Một số báo cáo ghi nhận hiệu quả, nhưng bằng chứng hiện tại còn hạn chế.

3. Lưu ý lâm sàng

Bất kỳ trường hợp đau mạn tính không rõ nguyên nhân cần được thăm khám và chẩn đoán xác định để loại trừ các bệnh lý khác. Việc tự chăm sóc nên phối hợp chặt chẽ với bác sĩ có kinh nghiệm trong điều trị đau cơ xơ hóa và các rối loạn đau mạn tính khác. Các biện pháp hỗ trợ tự nhiên nên được áp dụng song song với kế hoạch điều trị y khoa để đạt hiệu quả tối ưu.