Liên quan giữa vị trí mụn trứng cá trên khuôn mặt và các yếu tố nguy cơ

1. Tổng quan

Mụn trứng cá (acne vulgaris) là một bệnh lý da liễu thường gặp, đặc trưng bởi sự viêm của đơn vị nang lông – tuyến bã nhờn. Vị trí xuất hiện mụn trứng cá trên khuôn mặt có thể gợi ý đến một số yếu tố nguy cơ đặc thù, tuy nhiên đến nay vẫn chưa có đầy đủ bằng chứng khoa học xác lập mối liên hệ trực tiếp giữa vị trí mụn và bệnh lý của các cơ quan nội tạng theo các mô hình truyền thống. Một số nghiên cứu hiện đại đã chỉ ra rằng mụn có thể xuất hiện tại các vùng nhất định của khuôn mặt do ảnh hưởng bởi nội tiết tố, cơ địa da, thói quen chăm sóc da, chế độ ăn và yếu tố môi trường.

2. Cơ chế sinh bệnh học của mụn trứng cá

Mụn trứng cá hình thành do sự kết hợp của các yếu tố sau:

• Tăng tiết bã nhờn từ tuyến bã dưới ảnh hưởng của nội tiết tố androgen.

• Tăng sừng hóa của biểu mô nang lông gây tắc nghẽn lỗ chân lông.

• Nhiễm vi khuẩn Cutibacterium acnes (trước đây gọi là Propionibacterium acnes).

• Phản ứng viêm tại chỗ.

3. Phân bố mụn theo vùng và yếu tố liên quan

3.1. Vùng chân tóc và thái dương

Mụn trứng cá ở khu vực này thường được gọi là pomade acne, liên quan đến việc sử dụng các sản phẩm chăm sóc tóc có tính chất dầu hoặc sáp. Các thành phần gây bít tắc lỗ chân lông bao gồm:

• Cyclopentasiloxane

• Dimethicone

• PVP/DMAPA acrylates

• Panthenol

• Silicone

• Quaternium-70

• Dầu khoáng và dẫn xuất

Khuyến nghị: Sử dụng các sản phẩm chăm sóc tóc không chứa dầu, không gây mụn (non-comedogenic), và tránh để sản phẩm tiếp xúc trực tiếp với da mặt.

3.2. Vùng chữ T (trán, mũi và cằm)

Đây là khu vực tập trung tuyến bã hoạt động mạnh, đặc biệt ở độ tuổi thanh thiếu niên. Tăng tiết bã nhờn là nguyên nhân chính dẫn đến sự hình thành mụn viêm và mụn đầu đen ở vùng này.

3.3. Vùng má

Mụn vùng má thường liên quan đến yếu tố ma sát cơ học như:

• Thói quen tì sát điện thoại vào mặt

• Sử dụng gối hoặc khăn trải giường không sạch

• Đeo khẩu trang, mũ bảo hiểm, hoặc tai nghe trong thời gian dài

Ghi nhận: Mụn do ma sát hay còn gọi là acne mechanica, thường gặp ở vận động viên hoặc người làm việc trong môi trường nóng ẩm.

3.4. Vùng dưới cằm và quai hàm

Ở nữ giới, mụn trứng cá ở khu vực này thường liên quan đến yếu tố nội tiết. Một nghiên cứu cho thấy phụ nữ bị mụn trứng cá ở tuổi trưởng thành có nồng độ DHEA-S (dehydroepiandrosterone sulfate) tăng nhẹ đến trung bình. Ngoài ra, khoảng 39–85% phụ nữ báo cáo rằng mụn nặng hơn trong giai đoạn tiền kinh.

Tuy nhiên, không phải tất cả bệnh nhân có mụn đều có rối loạn nội tiết. Một số cá nhân có thể có tăng nhạy cảm tuyến bã với androgen mà không biểu hiện bất thường nội tiết trên xét nghiệm.

4. Hướng tiếp cận điều trị mụn trứng cá

4.1. Các phương pháp không kê đơn

• Benzoyl peroxide: Có tác dụng kháng khuẩn C. acnes và kháng viêm nhẹ.

• Retinoid bôi tại chỗ (ví dụ: adapalene): Làm giảm tăng sừng nang lông, thông thoáng lỗ chân lông và điều hòa sản xuất bã nhờn.

• Acid salicylic: Có tác dụng tiêu sừng và làm sạch nang lông bị tắc.

4.2. Điều trị theo chỉ định bác sĩ

• Kháng sinh đường uống hoặc bôi ngoài da: Sử dụng trong mụn trứng cá viêm mức độ trung bình đến nặng.

• Isotretinoin (Accutane): Dành cho mụn trứng cá nặng, kháng trị; yêu cầu theo dõi nghiêm ngặt do nguy cơ gây quái thai và các tác dụng phụ nghiêm trọng.

• Thuốc tránh thai kết hợp: Được sử dụng ở phụ nữ có mụn liên quan đến chu kỳ kinh.

• Spironolactone: Thuốc kháng androgen có thể hữu ích ở phụ nữ bị mụn do rối loạn nội tiết.

5. Biện pháp phòng ngừa

• Rửa mặt: Dùng sữa rửa mặt dịu nhẹ, không chứa mùi và không gây kích ứng, rửa 1–2 lần/ngày và sau khi ra mồ hôi.

• Tránh chạm tay vào mặt: Hạn chế chà xát hoặc cọ xát da không cần thiết.

• Giữ vệ sinh cá nhân: Thay vỏ gối, khăn trải giường thường xuyên.

• Chăm sóc tóc đúng cách: Gội đầu sau khi dùng sản phẩm tạo kiểu, tránh để tóc chạm vào mặt.

• Dinh dưỡng: Chế độ ăn có chỉ số đường huyết thấp có thể góp phần kiểm soát mụn.

• Lối sống lành mạnh: Giảm căng thẳng, ngủ đủ, và tập thể dục đều đặn.

6. Kết luận

Hiện tại chưa có bằng chứng khoa học xác thực mối liên hệ giữa các vùng mụn trên khuôn mặt và tình trạng bệnh lý của các cơ quan nội tạng theo mô hình cổ truyền. Tuy nhiên, một số yếu tố như cơ địa da, nội tiết, thói quen sinh hoạt, dinh dưỡng và chăm sóc da có ảnh hưởng rõ rệt đến sự phân bố mụn. Việc xác định nguyên nhân và điều trị thích hợp cần dựa trên đánh giá toàn diện. Trong những trường hợp mụn kéo dài, nặng hoặc kháng trị, người bệnh nên được khám chuyên khoa da liễu để có chỉ định điều trị phù hợp và an toàn.