Sử dụng kháng sinh hợp lý ở trẻ em: Hiểu đúng để phòng ngừa kháng thuốc

1. Tổng quan

Kháng sinh là nhóm thuốc có tác dụng tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của vi khuẩn, được sử dụng trong điều trị các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn gây ra. Việc kê đơn kháng sinh ở trẻ em cần được bác sĩ chỉ định dựa trên đánh giá lâm sàng và các kết quả cận lâm sàng. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể trì hoãn việc sử dụng kháng sinh để theo dõi đáp ứng của hệ miễn dịch, từ đó giúp hạn chế nguy cơ kháng kháng sinh.

2. Kháng kháng sinh: Nguy cơ và nguyên nhân

2.1. Định nghĩa

Kháng kháng sinh là hiện tượng vi khuẩn đề kháng với tác dụng của thuốc kháng sinh, khiến cho các thuốc này không còn hiệu quả trong điều trị nhiễm trùng. Đây là một trong những vấn đề y tế công cộng toàn cầu đang gia tăng nhanh chóng.

2.2. Nguyên nhân phổ biến

• Sử dụng kháng sinh để điều trị nhiễm virus (ví dụ: cảm lạnh, cúm).

• Dùng kháng sinh không theo chỉ định, tự ý mua thuốc.

• Ngừng thuốc sớm, không tuân thủ đủ thời gian điều trị.

• Dùng lại thuốc kháng sinh còn thừa hoặc chia sẻ thuốc cho người khác.

Hậu quả của kháng thuốc là trẻ có thể bị nhiễm trùng nặng hơn, kéo dài thời gian điều trị, tăng nguy cơ biến chứng và lây lan vi khuẩn kháng thuốc cho cộng đồng.

3. Những điều cần biết khi sử dụng kháng sinh ở trẻ

• Kháng sinh không có tác dụng đối với virus: Các bệnh do virus (ví dụ: cảm cúm, ho do virus, đau họng không do liên cầu khuẩn...) không đáp ứng với kháng sinh. Việc điều trị chủ yếu là chăm sóc triệu chứng.

• Hiệu quả của kháng sinh cần thời gian: Dù kháng sinh có tác dụng tiêu diệt vi khuẩn, nhưng cần vài ngày để cải thiện triệu chứng. Cần cho trẻ sử dụng đủ liều và đúng thời gian theo hướng dẫn, kể cả khi trẻ có dấu hiệu hồi phục sớm.

• Kháng sinh không ngăn ngừa lây lan ngay lập tức: Tùy loại vi khuẩn và phác đồ điều trị, bác sĩ sẽ hướng dẫn thời điểm trẻ không còn khả năng lây nhiễm.

• Tác dụng phụ của kháng sinh: Bao gồm tiêu chảy, phát ban, đau bụng, buồn nôn… Trong một số trường hợp, có thể xảy ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng hoặc nhiễm Clostridium difficile, một loại vi khuẩn gây tiêu chảy nghiêm trọng.

• Nhiễm Clostridium difficile: Kháng sinh có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, tạo điều kiện cho C. difficile phát triển. Nguy cơ tiêu chảy do C. difficile có thể kéo dài ngay cả sau khi ngừng kháng sinh. Việc sử dụng men vi sinh (probiotic) có thể giúp bảo vệ hệ vi sinh đường ruột, tuy nhiên cần có chỉ định từ bác sĩ.

4. Những bệnh thường điều trị bằng kháng sinh

• Chỉ định rõ ràng:

  • Viêm họng do liên cầu khuẩn (Streptococcus pyogenes)

  • Ho gà

  • Nhiễm trùng đường tiết niệu

• Cần đánh giá lâm sàng cụ thể trước khi kê kháng sinh:

  • Viêm xoang

  • Viêm tai giữa

  • Viêm phế quản

  • Viêm phổi

• Không nên điều trị bằng kháng sinh:

  • Cảm lạnh thông thường

  • Phần lớn các trường hợp ho

  • Cúm mùa

  • Viêm họng do virus

  • Nhiễm virus hợp bào hô hấp (RSV)

5. Câu hỏi cần trao đổi với bác sĩ trước khi sử dụng kháng sinh

• Trẻ có thực sự cần kháng sinh không?

• Có thể theo dõi thêm trước khi dùng thuốc không?

• Loại kháng sinh nào phù hợp nhất?

• Thời gian điều trị dự kiến là bao lâu?

• Các tác dụng phụ có thể gặp là gì? Cách xử trí nếu xảy ra?

6. Hướng dẫn phòng ngừa kháng kháng sinh

• Tuân thủ đúng hướng dẫn sử dụng: Không tự ý dừng thuốc khi chưa hết liệu trình. Không dùng thuốc kháng sinh thừa cho bệnh khác hoặc người khác.

• Tiêm chủng đầy đủ: Tiêm vaccine định kỳ (như vaccine viêm màng não, cúm) giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng, qua đó giảm nhu cầu sử dụng kháng sinh.

• Vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay để phòng lây nhiễm vi khuẩn.

• Không gây áp lực với bác sĩ để kê kháng sinh: Tin tưởng vào đánh giá lâm sàng và chỉ định phù hợp của nhân viên y tế.

7. Khi nào cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay?

• Trẻ có biểu hiện khó thở, nổi ban toàn thân, sưng vùng miệng hoặc cổ họng.

• Trẻ bị tiêu chảy có lẫn máu hoặc tiêu chảy kéo dài.

• Trẻ đau bụng dữ dội, sốt cao kéo dài không hạ.

• Trẻ có tổn thương da dạng phỏng nước hoặc loét trong miệng lan rộng.

Hỏi ý kiến bác sĩ nếu:

• Trẻ có triệu chứng nhẹ như tiêu chảy, phát ban nhẹ, buồn nôn.

• Có bất kỳ thắc mắc hoặc lo lắng nào về thuốc đang sử dụng hoặc tình trạng sức khỏe của trẻ.

8. Kết luận

Việc sử dụng kháng sinh hợp lý, đúng chỉ định và đủ liều là yếu tố then chốt để điều trị hiệu quả các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn và ngăn ngừa sự lan rộng của vi khuẩn kháng thuốc. Vai trò của phụ huynh trong việc phối hợp với nhân viên y tế và tuân thủ hướng dẫn điều trị là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe lâu dài cho trẻ và cộng đồng.