Táo bón ở trẻ sơ sinh: đặc điểm lâm sàng và các biện pháp xử trí

1. Định nghĩa và dịch tễ học

Táo bón ở trẻ sơ sinh thường được định nghĩa là tình trạng đại tiện ít hơn 3 lần mỗi tuần kèm theo phân cứng và khô. Trong thực hành nhi khoa, tần suất đi ngoài không thường xuyên ở trẻ bú mẹ đơn thuần không được xem là bất thường, đặc biệt là sau 6 tuần tuổi, khi một số trẻ có thể không đại tiện đến 7–10 ngày mà vẫn bình thường về mặt lâm sàng.

Tỷ lệ táo bón ở trẻ em có thể lên đến 30%, tuy nhiên chỉ khoảng 4% trường hợp là do nguyên nhân thực thể như bệnh Hirschsprung, tác dụng phụ của thuốc hoặc các bất thường bẩm sinh đường tiêu hóa. Táo bón thường gặp hơn khi trẻ bắt đầu ăn dặm hoặc khi sử dụng sữa công thức. Phần lớn trường hợp có thể cải thiện với các biện pháp không dùng thuốc tại nhà.

2. Biện pháp xử trí tại nhà

2.1. Tăng vận động

Đối với trẻ chưa biết lẫy, bò hoặc đi lại, người chăm sóc có thể hỗ trợ vận động bằng cách thực hiện động tác "đạp xe" bằng cách nhẹ nhàng di chuyển hai chân của trẻ trong tư thế nằm ngửa để kích thích nhu động ruột.

2.2. Tắm nước ấm

Ngâm mình trong nước ấm có thể giúp trẻ thư giãn, làm giãn cơ thành bụng và giảm cảm giác khó chịu do táo bón.

2.3. Bổ sung nước

Trẻ dưới 6 tháng tuổi thông thường không cần bổ sung nước riêng nếu đang bú mẹ hoàn toàn hoặc sử dụng sữa công thức đầy đủ. Tuy nhiên, trẻ từ 6 tháng trở lên có thể bổ sung nước giữa các cữ bú để hỗ trợ làm mềm phân.

2.4. Nước ép trái cây

Trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên có thể dùng 30–60 ml nước ép mận, lê hoặc táo nguyên chất mỗi ngày để hỗ trợ nhu động ruột. Các loại đường không hấp thu trong nước ép hoạt động như chất nhuận tràng thẩm thấu, giúp tăng hàm lượng nước trong phân. Việc sử dụng cần tham khảo ý kiến bác sĩ nhi khoa trước khi áp dụng.

2.5. Điều chỉnh chế độ ăn

Với trẻ bú sữa công thức, có thể xem xét đổi loại sữa sau khi được đánh giá bởi bác sĩ. Trẻ ăn dặm nên được bổ sung thực phẩm giàu chất xơ như:

• Rau củ xay nhuyễn: bông cải xanh, cà rốt

• Ngũ cốc nguyên hạt: yến mạch, lúa mì, lúa mạch

• Trái cây xay nhuyễn: mận, lê, đào

2.6. Xoa bóp bụng

Massage bụng nhẹ nhàng có thể cải thiện nhu động ruột:

• Xoa tròn quanh rốn theo chiều kim đồng hồ

• Vuốt nhẹ từ dưới xương sườn xuống rốn

• Nhẹ nhàng gập đầu gối trẻ về phía bụng

2.7. Kích thích hậu môn bằng đo nhiệt độ trực tràng

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể hướng dẫn cha mẹ kích thích trực tràng bằng nhiệt kế bôi trơn để tạo phản xạ đi tiêu. Biện pháp này chỉ nên thực hiện hạn chế và không được sử dụng thường xuyên do nguy cơ gây lệ thuộc phản xạ và lo lắng khi đi tiêu.

3. Nhận biết dấu hiệu táo bón

Dấu hiệu nghi ngờ táo bón ở trẻ bao gồm:

• Đại tiện thưa, phân rắn hoặc như sỏi

• Trẻ khó chịu, gồng bụng, khóc khi rặn

• Có máu trong phân

• Bụng căng, sờ cứng

• Trẻ bú kém, kém ăn

Ở trẻ chưa ăn dặm, phân bình thường có thể mềm như bơ đậu phộng hoặc lỏng. Táo bón thường xuất hiện ở các giai đoạn chuyển tiếp như bắt đầu ăn dặm hoặc giai đoạn mới biết đi.

4. Khi nào cần đưa trẻ đến khám bác sĩ?

Nên đưa trẻ đi khám nếu:

• Trẻ không đi tiêu trong nhiều ngày dù đã áp dụng các biện pháp hỗ trợ

• Xuất hiện máu trong phân

• Trẻ quấy khóc kéo dài, bụng chướng, nôn ói

• Có dấu hiệu sụt cân, bỏ bú, mệt mỏi

Bác sĩ có thể chỉ định thêm các biện pháp điều trị bao gồm:

• Thuốc làm mềm phân (ví dụ: polyethylene glycol)

• Thuốc nhuận tràng (cần kê đơn)

• Đặt thuốc hậu môn hoặc thụt tháo (chỉ khi cần thiết và có chỉ định chuyên môn)

Lưu ý: Không sử dụng bất kỳ thuốc nhuận tràng hoặc can thiệp hậu môn nào cho trẻ sơ sinh nếu không có chỉ định cụ thể từ bác sĩ.