Vai trò gây bệnh của vi khuẩn HP
Vi khuẩn HP có một vai trò nào đó trong cuộc sống bình thường của con người, bằng chứng là sau khi điều trị diệt HP làm tăng nồng độ hormon Grehnin, đây là một hormon gây thèm ăn và ăn ngon miệng, vì vậy có thể dễ làm tăng cân và béo phì. Ngoài ra một số nghiên cứu thấy có tăng tỉ lệ bệnh nhân bị đái tháo đường, hen phế quản, bị viêm ruột, bao gồm cả bệnh Crohn (viêm loét đại tràng chảy máu).
Trên 80 % người nhiễm vi khuẩn HP không có triệu chứng. Chỉ có khoảng10 - 20% người nhiễm HP có khả năng bị loét dạ dày tá tràng và 1 - 2% có khả năng bị ung thư dạ dày. Vi khuẩn HP có thể gây ra các bệnh sau:
-Viêm cấp tính niêm mạc dạ dày: Phần lớn bệnh nhân khi mới nhiễm HP không có triệu chứng, chỉ một số ít người trong giai đoạn nhiễm cấp tính có biểu hiện như: đầy bụng, buồn nôn, chán ăn. Nội soi dạ dày thấy có thể viêm một phần hoặc toàn bộ niêm mạc dạ dày. Cũng có khi tự khỏi hoặc chuyển sang viêm mạn tính niêm mạc dạ dày.
- Viêm mạn tính niêm mạc dạ dày: Sau giai đoạn viêm cấp có triệu chứng hoặc không có triệu chứng, lâu dài sẽ gây viêm mạn tính. Khi bị viêm mạn tính có thể xảy ra một trong 2 tình huống sau: viêm teo niêm mạc dạ dày chủ yếu tại vùng hang vị dạ dày, trường hợp này thường bài tiết acid tại dạ dày bình thường hoặc tăng, dẫn tới hay bị loét hành tá tràng. Khả năng thứ 2 là viêm teo niêm mạc từ hang vị sẽ lan lên thân vị và nếu viêm nặng có thể viêm teo toàn bộ niêm mạc dạ dày, dẫn tới giảm tiết acid của dạ dày gây ra loét dạ dày và ung thư dạ dày. Tuy nhiên, viêm mạn tính niêm mạc dạ dày không chỉ do HP gây ra mà còn gặp do các nguyên nhân khác như viêm niêm mạc dạ dày tự miễn.
- Loét dạ dày tá tràng: Gọi là loét khi ổ tổn thương có kích thước từ 0,5cm trở lên. Loét dạ dày thường gặp ở người trên 40 tuổi, vị trí ổ loét hay gặp ở bờ cong nhỏ, đặc biệt là vùng nối giữa thân vị và hang vị. Loét tá tràng hay gặp ở độ tuổi từ 20-50, vị trí ổ loét thường gặp ở hành tá tràng. Điều trị diệt HP giúp ngăn ngừa được loét dạ dày tá tràng tái phát và chảy máu tái phát
- Ung thư dạ dày: Năm 1994 Tổ chức Y tế Thế giới chính thức xếp vi khuẩn H.P là nguyên nhân gây ung thư dạ dày. Vi khuẩn HP không trực tiếp gây ung thư dạ dày mà do vi khuẩn H.P gây viêm mạn tính niêm mạc dạ dày.Viêm mạn tính lâu ngày làm giảm và mất các tuyến bình thường của dạ dày, thay thế vào đó là tổ chức xơ hay còn gọi là viêm teo, niêm mạc bình thường được thay thế bằng biểu mô niêm mạc ruột hay còn gọi là dị sản ruột.Tình trạng viêm teo niêm mạc dạ dày và dị sản ruột gặp khoảng 50% số trường hợp bị nhiễm HP. Chính tình trạng viêm teo mạn tính nặng và dị sản ruột dẫn tới ung thư dạ dày. Vì vậy, điều trị diệt vi khuẩn HP làm giảm nguy cơ ung thư dạ dày nhưng không làm mất hoàn toàn nguy cơ ung thư dạ dày. Nếu một người nhiễm HP có viêm teo hoặc dị sản ruột mà vi khuẩn HP đã âm tính thì vẫn có thể bị ung thư dạ dày. Mức độ viêm teo niêm mạc dạ dày và dị sản ruột phụ thuộc vào quá trình viêm hoạt động nhiều hay ít, mức độ viêm phụ thuộc vào bản thân người bệnh và độc lực của vi khuẩn HP. Điều này lý giải tại sao không phải ai bị nhiễm vi khuẩn HP cũng bị ung thư dạ dày.
- U lympho B niêm mạc dạ dày (MALT): U lymphoma MALT dạ dày là loại u lymphoma non-Hodgkin có đặc tính sao chép và tăng sinh chậm các tế bào B, một loại tế bào miễn dịch trong lớp lót dạ dày. Nhiễm HP có thể gây ra ung thư lympho bào B tại biểu mô niêm mạc dạ dày. Khoảng 60 - 80% ung thư loại này sẽ thoái triển và khỏi hoàn toàn sau diệt HP.
- Chứng khó tiêu chức năng: là một bệnh do nhiều nguyên nhân gây ra với biểu hiện đau vùng thượng vị, có thể có nóng rát vùng thượng vị, ăn nhanh no, đầy bụng vùng thượng vị sau khi ăn làm cho bệnh nhân có cảm giác nặng bụng hoặc ấm ách sau ăn, các triệu chứng này giảm đi sau khi ăn khoảng 30 phút đến 2 giờ. Một số bệnh nhân bị chứng khó tiêu chức năng có nhiễm vi khuẩn HP, các triệu chứng có thể giảm sau khi diệt HP, tuy nhiên tỉ lệ giảm triệu chứng này không cao.
- Một số bệnh ngoài đường tiêu hóa: nhiễm vi khuẩn HP cũng làm tăng xuất hiện một bệnh như: giảm tiểu cầu chưa rõ nguyên nhân, bệnh lý mạch vành, đau nửa đầu…
Chỉ định diệt HP
Vì có tới 80% dân số ở độ tuổi 40-50 nhiễm vi khuẩn HP, nhưng chỉ có khoảng10 - 20% người nhiễm HP có khả năng bị loét dạ dày tá tràng và 1 - 2% có khả năng bị ung thư dạ dày. Trong đó loét dạ dày tá tràng và ung thư dạ dày không phải chỉ do HP gây ra mà còn có những nguyên nhân khác. Hơn nữa tỉ lệ tái nhiễm và tái phát rất cao, trung bình 11 tháng sau điều trị HP về âm tính thì HP lại tái xuất hiện trong dạ dày là 23,5%, trong đó tái nhiễm là 9,7% và tái phát là 13,8%. Vì vậy không nhất thiết cứ nhiễm vi khuẩn HP là phải diệt, vì để 100% dân số không nhiễm HP là không tưởng và việc sử dụng kháng sinh diệt HP tràn lan gây ra tình trạng HP kháng kháng sinh cao.
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới thì những trường hợp có nhiễm HP dưới đây mới cần điều trị diệt:
- Loét dạ dày, có HP dương tính.
- Loét hành tá tràng, có HP dương tính.
- Chứng khó tiêu, có HP dương tính.: Đầy bụng sau ăn, ăn nhanh no, nóng rát vùng thượng vị, đau vùng thượng vị.
- Thiếu máu thiếu sắt, có HP dương tính.
- Xuất huyết giảm tiểu cầu không không rõ căn nguyên, có HP dương tính.
- Ung thư dạ dày muộn đã phẫu thuật, có HP dương tính.
- Ung thư dạ dày sớm được cắt hớt (Endoscopic Mucosal Resection- EMR) hoặc cắt tách niêm mạc qua nội soi (Endoscopic Sumucosal Dissection- ESD), có HP dương tính.
- Những người có HP dương tính mà có bố, mẹ, anh em ruột bị ung thư dạ dày.
- Khối u dạ dày: adenoma, polyp tăng sản, đã cắt hớt niêm mạc, có HP dương tính.
- Viêm teo toàn bộ niêm mạc dạ dày, có HP dương tính.
- Người làm ở môi trường có nguy cơ ung thư dạ dày, có HP dương tính: khai thác than, quặng….
- Mặc dù sau khi đã được bác sỹ giải thích kỹ mà người bệnh có HP dương tính quá lo lắng về nhiễm vi khuẩn HP thì có thể cân nhắc diệt vi khuẩn HP.
Một số nước như Nhật Bản chủ trương cứ có HP là điều trị diệt trừ vì tại đó tỉ lệ ung thư dạ dày rất cao và tỉ lệ nhiễm HP khoảng 51 % dân số. Ngược lại, tại một số vùng của các nước phát triển ở vùng bắc bán cầu như Greenland của Đan Mạch, Alaska của Mỹ, một số vùng của Canada và Nga… nơi mà có tỉ lệ nhiễm H.P chiếm trên 60% dân số và có độ tuổi mắc giống Việt Nam (bắt đầu nhiễm HP nhiều ở trẻ 4-5 tuổi và tỉ lệ này tăng rất nhanh đến độ tuổi 15) mặc dù các vùng này là ở các nước đã phát triển, các chuyên gia đã khuyến cáo không nên diệt HP cho tất cả mọi người, ngay cả những người có chứng khó tiêu như cũng không đặt vấn đề diệt HP lên hàng đầu. .
Những người có biểu hiện chứng khó tiêu như đầy bụng sau ăn, ăn nhanh no, nóng rát vùng thượng vị, đau vùng thượng vị có HP dương tính lên tới trên 70%. Ngay cả khi bị chứng khó tiêu mà điều trị diệt HP thì cứ 15 người điều trị chỉ có 1 người giảm triệu chứng, như vậy kết quả diệt HP trong điều trị chứng khó tiêu cũng rất khiêm tốn. Vì vậy chỉ định diệt HP ở người có chứng khó tiêu cũng cần cân nhắc thận trọng.
Ung thư dạ dày có hai vùng: ung thư vùng tâm vị và đoạn cuối thực quản ít liên quan tới nhiễm HP, còn ung thư không phải tâm vị (đây cũng là loại hay gặp hơn so với ung thư tâm vị) có liên quan đến nhiễm HP. Mặc dù nước ta có tỉ lệ nhiễm vi khuẩn HP hàng đầu thế giới với trên 70% dân số, nhưng tỉ lệ ung thư dạ dày chỉ là nước đứng thứ 10 trên thế giới. Ung thư dạ dày là hậu quả của sự tác động giữa cơ thể con người và môi trường: ngoài nhiễm vi khuẩn HP còn nhiều yếu tố khác tác động, nên không phải cứ ung thư dạ dày là do HP.
Mặc dù, vi khuẩn HP là nguyên nhân chủ yếu gây loét dạ dày tá tràng và ung thư dạ dày. Tuy nhiên, không phải tất cả những người bị nhiễm vi khuẩn HP đều bị bệnh, vì thế cần điều trị diệt HP đúng chỉ định để tránh không gây lãng phí, đồng thời không gây tình trạng kháng thuốc kháng sinh chéo từ người này sang người khác dẫn tới tình trạng khi cần điều trị diệt vi khuẩn HP thì kháng sinh không còn hiệu quả.
