Bệnh di truyền đơn gen lặn

Tính tới thời điểm hiện tại, khoảng 5000 rối loạn di truyền đã biết được di truyền theo kiểu Mendelian (di truyền đơn gen – do một gen quyết định). Chủ yếu trong số đó là các rối loạn trội trên nhiễm sắc thể (NST) thường, lặn trên NST thường và rối loạn liên kết nhiễm sắc thể X, có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với nguy cơ liên quan đến tuổi tác. Với di truyền trội, nếu bố hoặc mẹ mắc bệnh, sẽ di truyền cho con với tỉ lệ 50%. Với bệnh di truyền lặn, một cặp vợ chồng mang gen (là người khỏe mạnh, không biểu hiện bệnh) có nguy cơ 25% sinh con mang đồng hợp tử lặn sẽ mắc bệnh. Rối loạn lặn liên kết nhiễm sắc thể X, nếu mẹ là người mang gen, 50% con trai có nguy cơ mắc bệnh.

Theo công bố quốc tế của Viện Di truyền Y học TP.HCM trên tạp chí di truyền quốc tế Human Mutation (IF 4.8), 9 bệnh lặn đơn gen phổ biến gồm tan máu bẩm sinh thể Alpha và Beta, thiếu men G6PD, rối loạn chuyển hóa đường galactose, không dung nạp đạm (Phenylketon niệu), rối loạn chuyển hóa đồng Wilson; vàng da ứ mật do thiếu hụt men citrin; rối loạn phát triển giới tính ở nam do thiếu men 5 alpha-reductase và bệnh Pompe có tỷ lệ người lành mang gen bệnh khá cao, 1/100 người bình thường.

Đa phần các bệnh này có ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của trẻ nếu không can thiệp kịp thời, nhưng rất ít bố mẹ quan tâm và có đủ thông tin về các bệnh này. Nhiều chuyên gia về sản khoa, di truyền đều có chung nhận định: Nhận thức về bệnh lặn đơn gen vẫn là "vùng tối" tại Việt Nam.

Riêng với bệnh tan máu bẩm sinh (Thalassemia), Việt Nam có khoảng trên 12 triệu người mang gen bệnh và hơn 20.000 người bệnh mức độ nặng cần phải điều trị cả đời.

Song song đó, các nghiên cứu khoa học và thống kê cho thấy 80% số trẻ em bị rối loạn di truyền được sinh ra bởi cha mẹ hoàn toàn khỏe mạnh, không có tiền sử bệnh. Nghĩa là dù cha mẹ khỏe mạnh vẫn có thể mang gen đột biến trong cơ thể ở trạng thái lặn và khi kết hôn, sẽ có 25% nguy cơ sinh con mắc bệnh lặn đơn gen.

Trong trường hợp nghiêm trọng nhất, trẻ có thể sẽ tử vong ngay trong thai kỳ, sức khỏe của người mẹ cũng bị ảnh hưởng theo. 25% mắc bệnh sẽ lặp đi lặp lại với các cặp vợ chồng cùng mang một gen bệnh lặn.

Không giống như xét nghiệm di truyền tế bào trước sinh dựa trên tuổi mẹ, xét nghiệm gen trước sinh không phải là một xét nghiệm sàng lọc. Với tính chất riêng của từng trường hợp, việc lập kế hoạch trước là điều cần thiết. Có thể có hai chiến lược khác nhau: xét nghiệm di truyền gián tiếp và trực tiếp.

Xét nghiệm di truyền trực tiếp liên quan đến việc xác định hoặc loại trừ (các) đột biến có liên quan và giả định kiến thức về các đột biến hiện có ở bệnh nhân chỉ định.

Xét nghiệm di truyền gián tiếp liên quan đến việc chứng minh hoặc loại trừ cái gọi là haplotype nguy cơ cao ở thai nhi. Xét nghiệm di truyền gián tiếp sử dụng nguyên tắc liên kết di truyền và yêu cầu kiểm tra các thành viên trong gia đình để tìm các dấu hiệu đa hình mà các alen có liên quan chặt chẽ với bệnh trong gia đình. Về lý thuyết, tất cả những gì cần thiết trong thông tin di truyền trong gia đình là vị trí của gen liên quan. Sự không chắc chắn trong chẩn đoán nảy sinh khi có sự không đồng nhất trong vị trí gen, ví dụ khi các đột biến ở các gen khác nhau dẫn đến cùng một bệnh. Thêm vào đó, khi một gen tái tổ hợp với một điểm đánh dấu liên kết cũng gây ra tình trạng chẩn đoán không rõ. Mức độ tin cậy của xét nghiệm di truyền gián tiếp phụ thuộc vào tính chính xác của các mối quan hệ đã nêu trong phả hệ.

Trong một xét nghiệm chẩn đoán trước sinh dương tính, đặc biệt là bệnh di truyền trội trên NST thường, phải lưu ý đến khả năng biểu hiện thay đổi và tính thấm của bệnh. Khả năng biểu hiện của một đột biến xảy ra khi kiểu hình được biểu hiện thay đổi về mức độ nặng nhẹ khác nhau ở các thành viên khác nhau của cùng một gia đình.

Tính thấm giảm có nghĩa là thiếu biểu hiện của đột biến. Trong tình huống này, kiểu hình có thể bình thường mặc dù bị đột biến. Biểu hiện thay đổi và tính thấm giảm có thể được giải thích bởi các yếu tố thay đổi phần lớn chưa được biết đến. Vì lý do này, điều quan trọng là phải thảo luận những vấn đề này trong quá trình tư vấn di truyền.

Tóm lại, xét nghiệm di truyền mang một ý nghĩa vô cùng quan trọng, vì thế bạn nên chọn các cơ sở y tế uy tín, có đầy đủ trang thiết bị máy móc hiện đại để thăm khám nhằm mang đến kết quả chính xác nhất cũng như có hướng điều trị kịp thời.