Bạch đầu ông (hồ vương sứ giả) có tác dụng ức chế vi sinh vật, lỵ amip và một số vi khuẩn gây bệnh thường gặp. Với tác dụng này, dược liệu thường được sử dụng trong bài thuốc trị viêm gan cấp tính, viêm ruột, tiêu chảy, viêm âm đạo,…
Dược liệu bạch đầu ông còn được gọi là Hồ vương sứ giả, thuộc họ Mao lương
- Tên gọi khác: Hồ vương sứ giả, Bạch đầu thảo, Miêu đầu hoa, Phấn thảo, Phấn nhũ thảo.
- Tên khoa học: Vernonia cinerea
- Họ: Mao lương (danh pháp khoa học: Ranunculaceae)
Mô tả dược liệu bạch đầu ông
1. Đặc điểm cây bạch đầu ông
Bạch đầu ông là loại thực vật thân thảo, chiều cao khoảng 10 – 40cm. Thân cây nhỏ, có màu xanh lục và được phủ lông trắng mịn. Rễ cây gầy, nhỏ, dài và có hình trụ, chiều dài khoảng 6 – 20cm. Bên ngoài được phủ lông tơ màu trắng, bên trong có màu nâu đất.
Hồ vương sứ giả là loại thực vật thân thảo, hoa mọc ở ngọn và có màu tím trắng
Lá mọc so le, lá ở gốc có kích thước lớn và cuống dài hơn lá ở ngọn. Phiến lá có hình trắng, nhọn ở hai đầu, mép lá có răng cưa không đều. Hoa mọc thành cụm ở ngọn, hoa hình đầu, có màu trắng. Quả bế hình trứng ngược, màu vàng nâu. Cây ra hoa vào tháng 3 – 5 và có quả vào tháng 5 – 6 hằng năm.
2. Bộ phận dùng
Toàn cây được sử dụng để làm dược liệu.
3. Phân bố
Cây mọc nhiều ở các nước thuộc Châu Phi, Châu Đại Dương và Đông Á.
4. Thu hái – sơ chế
Thu hái dược liệu quanh năm, có thể dùng dược liệu tươi hoặc phơi khô dùng dần. Với rễ của cây bạch đầu ông, bạn có thể bào chế theo những cách sau đây:
- Tẩm rượu, sao qua.
- Rửa sạch bùn đất, loại bỏ rễ con và cạo bỏ lớp tơ bên ngoài. Sau đó xắt nhỏ, phơi cho khô, dùng sống hoặc sao lên dùng đều được.
5. Bảo quản
Nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm và ánh nắng mặt trời.
6. Thành phần hóa học
Dược liệu bạch đầu ông chứa các thành phần hóa học như Anemonol, Glucose, Proanemonin, Pulsatoside, Anemonin, Okinalin, Ranunculin, Okinalein, Okinalin, Oleanolic acid, Sitoseterol,…
Vị thuốc bạch đầu ông
1. Tính vị
Vị đắng, ngọt, tính hàn.
2. Quy kinh
Quy vào kinh Vị và kinh Đại trường.
3. Tác dụng của cây bạch đầu ông
Công dụng của cây bạch đầu ông bao gồm: thoái nhiệt, thanh can, lương huyết và an thần
– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Tác dụng kháng vi sinh vật: Trong thí nghiệm, nước sắc từ cây bạch đầu ông có tác dụng ức chế vi khuẩn Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Shigella dysenteriae,…
- Tác dụng kháng lỵ trực tràng amip: Thực nghiệm trên chuột thực nghiệm nhận thấy nước sắc từ dược liệu có tác dụng ức chế trùng Amoeba, Entamoeba histolytica và Trichomonas Vaginalis.
- Tác dụng trị lỵ amip: Nghiên cứu cho thấy dược liệu có tác dụng trong việc điều trị lỵ amip cấp và mãn tính.
- Tác dụng điều trị lao xương và lao hạch: Dược liệu có tác dụng điều trị bệnh lao xương và lao hạch sau khi đã vỡ mủ nhưng tác dụng chậm nên cần điều trị trong thời gian dài.
– Công dụng của cây bạch đầu ông theo Đông Y:
- Tác dụng: An thần, thoái nhiệt, thanh can và lương huyết.
- Chủ trị: Vết rắn cắn, đinh nhọt, lỵ amip, chảy máu cam, trưng hà, bụng đau, bướu cổ, trĩ sưng đau, lỵ do huyết, chảy máu, hắc lào, chàm, suy nhược thần kinh, hoàng đàn cấp tính, đau dạ dày, tiêu chảy, sốt, ho, sổ mũi,…
4. Cách dùng – liều lượng
Bạch đầu ông được sử dụng ở dạng đắp ngoài và sắc uống. Nếu dùng uống chỉ nên sử dụng từ 8 – 12g/ ngày.
Bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu bạch đầu ông
Bạch đầu ông được phối hợp với nhiều dược liệu trong nhiều bài thuốc trị bệnh trĩ, viêm âm đạo, ho,…
1. Bài thuốc trị bệnh lỵ kèm sưng họng vào mùa xuân hè
- Chuẩn bị: Mộc hương 15g, hoàng liên và bạch đầu ông mỗi vị 30g.
- Thực hiện: Đem sắc với 5 bát nước còn lại 1.5 bát. Sau đó chia nước sắc thành 3 lần uống và dùng hết trong ngày.
2. Bài thuốc trị trĩ ngoại gây đau nhức và khó khăn khi đại tiện
- Chuẩn bị: Rễ tươi của cây bạch đầu ông.
- Thực hiện: Giã nát và đắp trực tiếp vào vùng giang môn.
3. Bài thuốc trị chứng thoát vị bẹn
- Chuẩn bị: Rễ bạch đầu ông tươi.
- Thực hiện: Giã nát và đắp trực tiếp lên chỗ sưng đau.
4. Bài thuốc trị trẻ nhỏ bị rụng tóc
- Chuẩn bị: Rễ bạch đầu ông.
- Thực hiện: Giã nát và đắp vào ban đêm.
5. Bài thuốc trị lỵ amip
- Chuẩn bị: Bạch đầu ông 40g.
- Thực hiện: Sắc lấy nước uống. Với những trường hợp bệnh nặng, dùng thêm 40g dược liệu sắc lấy 100ml nước, đem thụt vào giang môn 1 lần/ ngày.
6. Bài thuốc trị trĩ ra máu, lỵ ra máu do nhiễm độc ly amip
- Chuẩn bị: Hoàng liên 6g, tần bì và hoàng bá mỗi vị 12g, bạch đầu ông 20g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
7. Bài thuốc trị nhọt sưng đau và lở da do nhiệt độc
- Chuẩn bị: Băng phiến 2g và bạch đầu ông 160g.
- Thực hiện: Đem các vị tán bột mịn, sau đó dùng bạch đầu ông nấu với nước thành cao, trộn với băng phiến và dán cao vào vùng da cần điều trị.
8. Bài thuốc viêm âm đạo và âm đạo ngứa ngáy
- Chuẩn bị: Khổ sâm và bạch đầu ông mỗi vị 20g.
- Thực hiện: Rửa sạch dược liệu, đem nấu nước rửa âm đạo.
9. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh tăng huyết áp
- Chuẩn bị: Hy thiêm, chua me đất và bạch đầu ông mỗi vị 15g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, dùng liên tục trong thời gian dài cho đến khi huyết áp ổn định.
10. Bài thuốc trị ho, sốt và sổ mũi
- Chuẩn bị: Lá gừa (sanh), ngũ trảo, rễ bồ hòn và bạch đầu ông mỗi vị 15g.
- Thực hiện: Đem các vị nấu lấy nước uống, dùng bài thuốc liên tục trong vòng 3 – 5 ngày.
11. Bài thuốc trị chứng suy nhược thần kinh
- Chuẩn bị: Rau bợ và chua me đất mỗi vị 12g, hy thiêm và bạch đầu ông mỗi vị 15g.
- Thực hiện: Đem các dược liệu rửa sạch và sắc lấy nước uống. Thực hiện 2 – 3 liệu trình, mỗi liệu trình kéo dài 10 ngày.
12. Bài thuốc trị chứng rong kinh và rong huyết
- Chuẩn bị: Bạc thau, bạch đầu ông và lá ngải cứu mỗi vị 20g.
- Thực hiện: Đem các vị rửa sạch, giã nhỏ và lọc lấy nước uống. Uống liên tục trong vòng 10 ngày trước kỳ kinh. Thực hiện 3 lần trong 3 tháng sẽ thấy triệu chứng thuyên giảm rõ rệt.
13. Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm gan cấp gây vàng da
- Chuẩn bị: Diệp hạ châu và bạch đầu ông mỗi vị 30g (dùng khô).
- Thực hiện: Sắc uống, ngày dùng 1 thang. Dùng bài thuốc liên tục trong vòng 10 ngày rồi ngưng 5 ngày, sau đó lặp lại liệu trình.
Kiêng kỵ và Lưu ý khi sử dụng dược liệu bạch đầu ông
- Không dùng cho người lỵ, tiêu chảy do hư hàn và huyết không có nhiệt tà.
Các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu bạch đầu ông có thể áp dụng cho nhiều đối tượng khác nhau. Tuy nhiên để đạt được hiệu quả cao trong quá trình điều trị, bạn nên tham vấn y khoa để được thầy thuốc chẩn đoán và tư vấn bài thuốc cụ thể.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
