Kỹ thuật khối tế bào (Cell block) trong chẩn đoán tế bào học

Tràn dịch cơ thể (tràn dịch màng bụng, màng phổi, màng tim) là một trong những biến chứng thường thấy ở những bệnh nhân ung thư. Việc chẩn đoán chính xác dịch ác tính có vai trò rất quan trọng trong chẩn đoán, tiên lượng và điều trị bệnh.

Trong đó, xét nghiệm khảo sát tế bào trong dịch cơ thể là một phương pháp đơn giản, ít tốn kém và không yêu cầu bất kì dụng cụ hoặc kỹ thuật đặc biệt nào. Nhưng giúp chẩn đoán chính xác hơn và phát hiện nhiều tổn thương đặc hiệu như lao, nấm.. hay theo dõi bệnh nhân trong khối u ác tính và cung cấp thông tin để phân biệt về các tổn thương viêm và không viêm, tế bào trung biểu mô không điển hình phản ứng và tế bào ác tính, phát hiện và có thể định hướng được các khối u nguyên phát, loại được tuýp mô bệnh học. Đặc biệt, tế bào bệnh học cũng là phương pháp hiệu quả trong việc quản lý, theo dõi các trường hợp sau điều trị ung thư. Thậm chí, kỹ thuật khối tế bào (cell block) cũng cho phép tiến hành các xét nghiệm hóa miễn dịch tế bào và sinh học phân tử (kỹ thuật lại tại chỗ) tương tự như với xét nghiệm mô bệnh học.

tràn dịch màng phổi

Khái quát về kỹ thuật khối tế bào (Cell Block: CB).

Xét nghiệm khối tế bào Cell block là một phương pháp xét nghiệm tập trung các tế bào lơ lửng trong mẫu dịch thành một khối nhờ vào lực ly tâm ở tốc độ cao và chất gắn đặc biệt. Khối tế bào thu được sẽ được cố định để giữ nguyên hình dáng sau đó cắt mỏng - nhuộm màu và được các bác sĩ quan sát dưới kính hiển vi quang học. (McGraw-Hill Concise Dictionary of Modern Medicine. © 2002 by The McGraw-Hill Companies, Inc.)

Nguyên lý kỹ thuật: Tập trung tối đa các tế bào có trong cặn dịch thành một khối có thể đưa vào chuyển, đúc, cắt nhuộm giống các bệnh phẩm mô học khác.

Xét nghiệm Cell block được thực hiện trong trường hợp nào?

Khi có tràn dịch bất thường tại các khoang của cơ thể như tràn dịch màng phổi, màng bụng, màng tim, dịch não tủy hay dịch rửa phế quản, dịch rửa phúc mạc, nước tiểu, dịch nang, dịch khớp… sau khi thăm khám, các bác sĩ sẽ lấy dịch bất thường đó rồi gửi làm xét nghiệm.

Quy trình thực hiện

4.1. Chuẩn bị

Phương tiện, hóa chất

Cytorich Red, Mucolexx.
Formol đệm trung tính 10%
Ống nghiệm nhựa hoặc loại ống ly tâm thể tích 50ml
Kẹp, lam kính, que gỗ nhỏ.
Máy ly tâm, cassette, lam kính, giấy gói.
Đồ bảo hộ: găng tay, mũ, quần, áo, tạp dề...
Các dụng cụ, hóa chất kỹ thuật của quy trình mô học thường qui (nhuộm HE, PAS).

dụng cụ chuẩn bị cho xét nghiệm cell block

Mẫu bệnh phẩm

Dịch được lấy tại các khoa lâm sàng. Lấy dịch cho vào lọ thủy tinh. Số lượng dịch tùy thuộc từng bệnh nhân nhưng nên lấy từ 50 đến 250 ml để có được nhiều mẫu bệnh phẩm (nếu điều kiện bệnh nhân cho phép).
Đậy nắp, dán nhãn (tên, tuổi, khoa phòng, chẩn đoán lâm sàng) rồi gửi ngay về khoa Giải phẫu bệnh. Nếu không có điều kiện gửi ngay thì bảo quản bệnh phẩm trong ngăn mát tủ lạnh ở 4 độ C, không bảo quản quá 2 tuần.

Phiếu xét nghiệm

Được điền đầy đủ các thông tin hành chính của bệnh nhân, chẩn đoán lâm sàng, tóm tắt các thông tin lâm sàng và cận lâm sàng, yêu cầu xét nghiệm khối tế bào dịch (cellblock dịch); ngày, giờ lấy dịch, nhận xét đại thể (màu sắc, số lượng dịch, máu, nhày...).

4.2. Các bước tiến hành

Tại phòng Giải phẫu bệnh – Tế bào học, tiến hành đánh giá đại thể, xử lý theo quy trình. (Hướng dẫn quy trình kỹ thuật chuyên ngành giải phẫu bệnh, tế bào học - Bộ Y tế)

Đánh giá đại thể: màu sắc, thể tích dịch, có/không có nhiều máu hoặc chất nhày.
Nếu dịch có nhiều máu thì cho 1ml Cytorich red/50ml dịch, nếu dịch có nhiều chất nhầy thì cho 1ml Mucolex/50ml dịch, lắc đều rồi để khoảng 5 phút cho tan bớt nhầy.
Nếu có máy ly tâm ống lớn 50 ml thì tiến hành bước 1 luôn.
Nếu không có máy ly tâm ống lớn thì để lọ dịch từ 8 – 10 giờ để các tế bào lắng cặn xuống dưới, sau đó loại bỏ lớp dịch trong phía bề mặt, lắc đều cặn tế bào, rồi chia vào các ống nghiệm nhỏ (1,6 x 10cm), nút chặt bằng bông không thấm nước rồi tiến hành từ bước 1.

Lưu ý: nếu dịch đã được bảo quản ở các khoa lâm sàng từ 8 - 10 giờ, tế bào đã lắng xuống dưới thì tiến hành thực hiện kỹ thuật luôn.

Bước 1: Cho các ống nghiệm chứa dịch vào máy ly tâm trong 1 phút với tốc độ 4000 vòng/phút.
Bước 2: Đổ phần nước nổi.
Bước 3: Lắc đều phần cặn lấy 50ul phần cặn phết lam. Đánh số tế bào, để ráo, cố định trọng ethanol 95°.
Bước 4: Thêm dịch tế bào còn lại và dịch cố định tế bào ly tâm bệnh phẩm lần nữa với tốc độ 4000 vòng/phút trong 1 phút nếu cần (nếu bệnh phẩm đã hình thành khối chắc thì qui trình có thể chuyển trực tiếp từ bước 4 sang bước 5).
Bước 5: Đổ phần nước nổi, lấy cặn lắng cho vào cassette thực hiện xử lý giống quy trình mô học thường quy.
Bước 6: Các mảnh cắt từ khối tế bào sau đó được nhuộm Hematoxylin – Eosin (H&E) hoặc nhuộm đặc biệt (Periodic acid – Schiff (PAS)...) hoặc nhuộm hóa mô miễn dịch khi cần.