✅ Hồng ban sắc tố cố định

Hồng ban sắc tố cố định là gì?

Hồng ban sắc tố cố định là một phản ứng dị ứng da đặc biệt, biểu hiện lặp đi lặp lại tại cùng một vị trí khi tiếp xúc lập lại với loại thuốc hoặc tác nhân hoá học khác gây dị ứng.

Những ai có nguy cơ bị hồng ban sắc tố cố định?

Hồng ban sắc tố cố định có ở cả hai giới và phổ biến ở người lớn hơn trẻ em. Có một vài ví dụ về mối liên hệ giữa HLA với hồng ban sắc tố cố định. Cụ thể như HLA-A30 liên quan với hồng ban sắc tố cố định do cotrimoxazole gây ra.

Nguyên nhân của hồng ban sắc tố cố định?

Hồng ban sắc tố cố định là một phản ứng quá mẫn muộn tuyp IV. Trong giai đoạn đầu, tế bào T CD8+ tại vùng tiếp giáp thượng bị - bì phóng thích interferon-gamma khi được kích hoạt bởi kháng nguyên là thuốc gây tổn thương màng đáy thượng bì. Các tế bào T và bạch cầu gây tổn thương tế bào hắc tố và tế bào sừng. Trong giai đoạn phân giải, các đại thực bào sẽ thu thập melanin dẫn đến trình trạng tăng sắc tố sau viêm. Việc tái tạo các tết bào sừng phóng thích interleukin-15 dẫn đến hình thành tế bào nhớ T CD8+ tại chỗ, các tế bào này không hoạt động nhưng luôn trong trạng thái sẵn sàng phản ứng lại với kháng nguyên hoá học đã từng tiếp xúc.

Hồng ban sắc tố cố định thường có nguyên nhân từ thuốc uống như thuốc kháng khuẩn, kháng viêm không steroid (NAIDS) là nguyên nhân phổ biến nhất. Thuốc ít phổ biến hơn có thể là các loại thuốc đặt tại chỗ âm đạo. Hồng ban sắc tố cố định cũng có thể gây ra do kháng sinh, chất tạo hương vị hoặc chất tạo màu hoặc chất bảo quản trong thực phẩm. Thực phẩm bổ sung cũng được báo cáo có thể là nguyên nhân. Danh sách chi tiết được tại phụ lục cuối bài viết.

Các đặc điểm lâm sàng của hồng ban sắc tố cố định do thuốc?

Hồng ban sắc tố cố định có thể phân loại bằng các hình thái lâm sàng. Phổ biến nhất là sắc tố tại chỗ, các loại khác bao gồm bóng nước (tại chỗ hoặc toàn thân), niêm mạc, mất sắc tố hoặc tất cả biểu hiện trên.

Hồng ban sắc tố cố định thường biểu hiện dưới dạng một (hoặc một vài) mảng màu đỏ hoặc tím giới hạn rõ, hình tròn hoặc bầu dục có thể có bóng nước hoặc loét. Các mảng này thường không có triệu chứng nhưng cũng có thể ngứa hoặc đau. Trong vòng vài ngày đến vài tuần bề mặt da vùng tổn thuơng có thể đóng vảy trước khi bong ra, màu nhạt dần và để lại vết tăng sắc tố sau viêm màu nâu.

Trái ngược với các loại phản ứng thuốc khác, bệnh nhân vẫn khoẻ mạnh toàn thân.

Bàn tay và bàn chân, mí mắt và vùng sinh dục là những vị trí phổ biến. Tổn thương trong niêm mạc miệng thường thấy ở môi, lưỡi và vòm khẩu cái cứng. Hồng ban sắc tố cố định tại cũng có thể xuất hiện tại vị trí từng bị tổn thương trước đó như bỏng, côn trùng cắn hoặc tiêm tĩnh mạch.

Trong lần biểu hiện đầu tiên, tình trạng hồng ban có thể diễn tiến sau vài tuần đến vài năm uống thuốc thường xuyên, nhưng vào các đợt tiếp theo, hồng ban sẽ xuất hiện trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi dùng lại loại thuốc gây dị ứng. Với những lần sau, vị trí tổn thương ban đầu có thể rộng hơn và có thể xuất hiện thêm nhiều vị trí khác. Tình trạng tăng sắc tố sau viêm sẽ nặng hơn sau mỗi lần tái phát.

Các hình thái lâm sàng của hồng ban sắc tố cố định

Hồng ban sắc tố cố định tại niêm mạc

• Vị trí bao gồm môi, lưỡi, khẩu cái cứng, niêm mạc sinh dục

• Thường có dạng bóng nước và loét

• Có thể khu trú hoặc cùng với một tổn thương khác trên da

• Tổn thương niêm mạc miệng thường do cotrimoxazole và naproxen.

• Tổn thương niêm mạc sinh dục: quy đầu, dương vật – cotrimoxazole, âm hộ - NSAIDs.

Hồng ban cố định không sắc tố

• Thường là những sang thương đối xứng

• Không có tăng sắc tố sau viêm khi tổn thương lành

• Liên quan với piroxicam và pseudoephedrine.

Hồng ban sắc tố cố định toàn thân

• Xuất hiện nhiều tổn thương

• Hình dạng tổn thương có thể hình bia giống hồng ban da dạng

Bóng nước cố định toàn thân

• Hiếm gặp

• Các đợt tái phát xuất hiện trong vòng 24 giờ sau khi tiếp xúc lại với thuốc gây dị ứng

• Rất nhiều bóng nước lớn và vết loét với da lành còn lại <10% diện tích da

• Thường không tổn thương niêm mạc

• Tổn thương không có dạng hình bia

• Sốt, khó chịu và đau khớp có thể liên quan đến bệnh

• Có tình trạng tăng sắc tố sau viêm

Các biến chứng của hồng ban sắc tố cố định?

• Bóng nước và loét

• Tăng sắc tố sau viêm

• Tái phát

• Phản ứng chéo với các thuốc khác

• Bóng nước cố định toàn thân có thể gây biến chứng do mất dịch, rối loạn điện giải và bội nhiễm.

Cách chẩn đoán hồng ban sắc tố cố định?

Hồng ban sắc tố cố định nên được nghi ngờ dựa trên bệnh sử và thăm khám lâm sàng. Nhưng có thể gặp khó khăn trong lần phản ứng đầu tiên. Trong những lần tiếp theo, thông tin chi tiết về các thuốc uống trong vòng 24 giờ  trước đó có thể xác định nguyên nhân.

Khảo sát có thể bao gồm:

• Sinh thiết da - thể hiện một tình trạng viêm vùng ranh giới bì - thượng bì tại một tổn thương sớm với rải rác các tế bào sừng chết theo chương trình, thoái hoá không bào, phù trung bì, và thâm nhiễm bạch cầu ái toan quanh mạch máu. Bóng nước nếu có là bóng nước xuất hiện dưới thượng bì. Đối với những tổn thương trễ sẽ thấy hiện diện những đại thực bào có chứa melanin dưới lớp bì.

• Thử nghiệm uống với một liều lượng thấp của loại thuốc bị nghi ngờ. Thử nghiệm này chống chỉ định ở những bệnh nhân bóng nước cố định toàn thân.

• Test áp da - Sử dụng loại thuốc đang nghi ngờ trộn với paraffin mềm và thoà lên vùng tổn thương sẽ cho kết quả dương tính trong 50% trường hợp. Xét nghiệm lẩy da và áp da trên da lành thường cho kết quả âm tính.

Chẩn đoán phân biệt của hồng ban sắc tố cố định là gì?

• Lần xuất hiện đầu tiên của một hoặc một vài tổn thương – Phản ứng nổi bóng nước do côn trùng cắn, bóng nước pemphigoid và các bệnh bóng nước tự miễn khác.

• Tổn thương hình bia - hồng ban đa dạng.

• Nhiều tổn thương bóng nước – Hội chứng Stevens-Johnson/ hoạt tử thượng bị nhiễm độc.

• Tổn thương niêm mạc miệng – herpes simplex, áp tơ, bệnh bóng nước tự miễn ở miệng.

Điều trị hồng ban sắc tố cố định

• Ngưng sử dụng thuốc nghi ngờ

• Tránh tiếp xúc thuốc liên quan vô thời hạn

• Steroid thoa tại chỗ / corticosteroid toàn thân

• Bóng nước cố định toàn thân cần được điều trị tại khoa chăm sóc đặc biệt hoặc đơn vị bỏng.

Tiên lượng của hồng ban sắc tố cố định là gì?

Hồng ban sắc tố cố định thường tự khỏi và tái phát khi tiếp xúc lại,  để lại tình trạng tăng sắc tố sau viêm. Các đợt tái phát tiếp theo có thể nghiêm trọng hơn.

Bóng nước cố định toàn thân có thể đe doạ tính mạng, đã được báo cáo tỷ lệ tử vong là 20%.

Phụ lục: danh sách một số nguyên nhân gây ra hồng ban sắc tố cố định

Thuốc kháng khuẩn:

• Kháng sinh: Cotrimoxazole, tetracyclines, penicillins, metronidazole, rifampicin, erythromycin, quinolones, dapsone.

• Kháng kí sinh trùng: quinine.

• Kháng nấm: azoles hệ thống, ví dụ: fluconazole.

Thuốc giảm đau/ kháng viêm

• Paracetamol (acetaminophen)

• Kháng viên không steroid (NSAIDs): aspirin, ibuprofen, naproxen, piroxicam, mefenamic acid.

Thuốc an thần, thuốc chống co giật

Carbamazepine, barbiturates, và benzodiazepines.

Thuốc hạ huyết áp

• Chẹn kênh canxi

• Ức chế men chuyển

Các loại thuốc khác

Cetirizine, omeprazole, pseudoephedrine, sulphasalazine, vắc xin.

Thuốc điều trị thay thế

Gồm các loại thảo dược truyền thống và các chất bổ sung

Thực phẩm

Măng tây, hạt điều, kiwi, đậu lăng, rượu cọ, đậu phộng, sáp ong, quinine, hải sản, dâu tây, màu thực phẩm .

  --  BS Phan Vũ Lam Phương  --  

Giới thiệu Đơn vị Da liễu - Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương

Đơn vị Da liễu - Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương được triển khai dịch vụ thăm khám, chăm sóc và điều trị các tình trạng về da như mụn, sẹo, nám, tàn nhang… với tiêu chí đem lại sự thay đổi tích cực về diện mạo cũng như sự hài lòng của khách hàng sau khi sử dụng dịch vụ.

Với nguồn nhân lực chất lượng có chuyên môn cao là các Phó giáo sư, tiến sĩ, bác sĩ đến từ Bộ môn Da liễu - Đại học Y Dược TPHCM & Bệnh viện Nguyễn Tri Phương có kinh nghiệm nhiều năm trong giảng dạy, nghiên cứu và điều trị Da liễu – Thẩm mỹ da; sẽ trực tiếp thăm khám, lên phác đồ điều trị và trực tiếp trị liệu cho bệnh nhân, đảm bảo hiệu quả cao nhất.

Thông tin liên hệ

• Đơn vị da liễu – Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương. 

• Số 468 Nguyễn Trãi, Phường 8, Quận 5, Tp.Hồ Chí Minh.

• Hotline tư vấn đặt lịch Bác sĩ: 0899777709 / Zalo/Viber: 0899777709

• Facebook Fanpage: Thẩm mỹ da - BV Nguyễn Tri Phương