Khối u là gì?
Khối u phát triển khi các tế bào sinh sản quá nhanh. Các khối u có thể thay đổi kích thước từ một nốt nhỏ đến một khối lớn, tùy thuộc vào loại và có thể xuất hiện ở hầu hết mọi nơi trên cơ thể. Có ba loại khối u chính:
- Khối u vô hại: Đây không phải là ung thư, không thể lan rộng hoặc phát triển, hoặc phát triển rất chậm và không tái phát sau khi đã phẫu thuật.
- Tiền ung thư: Trong khối u này, các tế bào chưa phải là ung thư nhưng chúng có khả năng trở thành ác tính.
- Khối u ác tính: Khối u ác tính là ung thư. Các tế bào có thể phát triển và lan sang các bộ phận khác của cơ thể.
Không phải lúc nào cũng rõ ràng biết được khối u sẽ tiến triển như thế nào trong tương lai. Một số khối u lành tính có thể trở thành tiền ung thư và sau đó ác tính. Vì vậy, tốt nhất là theo dõi bất kỳ sự tăng trưởng nào xảy ra.
Khối u vô hại
Hầu hết các khối u lành tính không có hại, và chúng không có khả năng ảnh hưởng đến các bộ phận khác của cơ thể.
Tuy nhiên, chúng có thể gây đau hoặc các vấn đề khác nếu khối u chèn ép vào dây thần kinh hoặc mạch máu hay kích hoạt sự sản xuất quá mức của hormone như khối u ảnh hưởng đến hệ thống nội tiết. Ví dụ về các khối u lành tính bao gồm:
U tuyến (Adenomas)
Adenomas phát triển trong mô biểu mô tuyến là màng mỏng bao phủ các tuyến, cơ quan và các cấu trúc khác trong cơ thể bao gồm:
- Polyp trong đại tràng;
- U xơ tuyến vú, một dạng phổ biến của u vú lành tính;
- Adenomas gan, xảy ra trên gan
Adenomas không có bản chất như ung thư. Tuy nhiên, một số có thể biến đổi và trở thành ung thư tuyến.
U xơ (Fibroids)
U xơ là những khối u lành tính có thể phát triển trên mô sợi hoặc mô liên kết của bất kỳ cơ quan nào. U xơ tử cung là tình trạng phổ biến và có thể gây ra:
- Chảy máu âm đạo;
- Đau hoặc khó chịu ở vùng chậu;
- Tiểu không tự chủ.
U xơ có thể "mềm" hoặc "cứng", tùy thuộc vào tỷ lệ sợi với các tế bào. Có nhiều loại u xơ, bao gồm:
- U xơ mạch (Angiofibromas), có thể xuất hiện dưới dạng những vết sưng nhỏ màu đỏ trên mặt;
- U xơ da (Dermatofibromas), xuất hiện trên da thường ở chân;
Một số u xơ có thể gây ra các triệu chứng và có thể cần phẫu thuật. Trong một số ít trường hợp, u xơ có thể thay đổi và trở thành sarcoma xơ – là khối u ác tính.
U máu (Hemangiomas)
Hemangiomas là khối u lành tính hình thành khi các mạch máu phát triển quá mức. Chúng có thể xuất hiện dưới dạng bớt màu đỏ trên da hoặc phát triển và ẩn bên trong cơ thể. Một số trẻ thường có u máu khi sinh và biến mất trong khoảng vài năm sau đó.
Hemangiomas thường không cần điều trị. Phẫu thuật laser và một số phương pháp điều trị khác có thể áp dụng nếu chúng không biến mất.
U mỡ (Lipomas)
Lipomas là một dạng của khối u mô mềm bao gồm các tế bào mỡ. Chúng có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi nhưng những người ở độ tuổi từ 40 – 60 tuổi có tỉ lệ mắc phải nhiều nhất.
Hầu hết các khối u lipomas nhỏ, không đau, đàn hồi, mềm và di chuyển khi chạm. Lipomas thường xuất hiện ở lưng, vai, cánh tay, mông và đầu của các ngón chân.
Lưu ý từ học viện phẫu thuật chỉnh hình Mỹ rằng lipomas không có khả năng trở thành ung thư.
Các loại lipoma bao gồm:
- Fibrolipomas chứa các tế bào mỡ và mô liên kết sợi;
- Angiolipomas xuất hiện dưới da.
Tiền ung thư
Loại khối u này không phải là ung thư, nhưng cần được theo dõi chặt chẽ trong trường hợp khối u thay đổi bao gồm
Dày sừng quang hóa
Sự tăng trưởng này liên quan đến các mảng da dày có vảy. Tình trạng này thường xuất hiện ở những người có làn da trắng và thường xuyên phơi nắng.
Đôi khi, dày sừng quang hóa sẽ biến thành ung thư biểu mô tế bào vảy, vì vậy bác sĩ thường khuyến nghị nên điều trị trước khi có sự biến đổi thành ung thư .
Loạn sản cổ tử cung
Trong chứng loạn sản cổ tử cung có sự thay đổi xảy ra trong các tế bào xếp thành cổ tử cung. Có thể tìm thấy những tế bào này trong phương pháp phết tế bào Pap. Chứng loạn sản cổ tử cung thường bắt nguồn từ papillomavirus ở người (HPV).
Đây là các tế bào không phải là ung thư, nhưng chúng có thể trở nê ác tính sau khoảng 10-30 năm dẫn đến ung thư cổ tử cung.
Phẫu thuật có thể loại bỏ các tế bào bằng cách sử dụng các kỹ thuật đóng băng hoặc cắt bỏ tử cung.
Dị sản tế bào phổi
Sự tăng trưởng này xảy ra trong phế quản có nhiệm vụ mang không khí vào phổi. Lớp lót của phế quản chứa các tế bào tuyến. Ở một số người, đặc biệt là ở những người hút thuốc, những tế bào này có thể biến đổi và trở thành tế bào vảy hoặc tiến triển thành ung thư.
Bạch sản niêm (Leukoplakia)
Leukoplakia gây ra các mảng trắng dày hình thành trong miệng. Những mảng trắng này:
- Không đau;
- Có hình dạng bất thường;
- Nhô cao hơn so với vùng mô bình thường;
- Không thể cạo.
Bất cứ ai xuất hiện các mảng trắng này nên gặp bác sĩ nếu tình trạng trên không tự khỏi trong vòng 2 tuần. Trong thời gian đó, nên theo dõi sự chuyển biến của các mảng trắng để thay đổi thói quen sinh hoạt phù hợp.
Nếu tiên lượng các mảng trắng có thể trở thành ung thư, bác sĩ có thể sử dụng laser hoặc dao mổ để loại bỏ chúng.
Ác tính
Khối u ác tính là ung thư xảy ra khi các tế bào phát triển không kiểm soát. Nếu các tế bào tiếp tục phát triển và lan rộng, căn bệnh này có thể trở nên đe dọa đến tính mạng.
Các khối u ác tính có thể phát triển nhanh chóng và lan sang các bộ phận khác của cơ thể gọi là di căn.
Các tế bào ung thư di căn đến các bộ phận khác của cơ thể giống như các tế bào ban đầu, nhưng chúng có khả năng xâm chiếm các cơ quan khác. Chẳng hạn nếu ung thư phổi lan đến gan, các tế bào ung thư trong gan vẫn có bản chất là tế bào ung thư phổi.
Các loại u ác tính khác nhau bắt nguồn từ các loại tế bào khác nhau bao gồm:
- Ung thư biểu mô: Những khối u này hình thành từ các tế bào biểu mô là loại mô có một hay nhiều lớp tế bào bao phủ mặt ngoài cơ thể , mặt trong các khoang cơ thể và các khoang phủ tạng . Ung thư biểu mô có thể xảy ra ở dạ dày, tuyến tiền liệt, tuyến tụy, phổi, gan, đại tràng hoặc vú. Đây là một loại khối u ác tính phổ biến.
- Sarcoma: Những khối u này bắt đầu trong mô liên kết, chẳng hạn như sụn, xương, mỡ và dây thần kinh. Chúng bắt nguồn từ các tế bào bên ngoài tủy xương. Hầu hết các sarcoma là ác tính.
- Khối u tế bào mầm: Những khối u này phát triển trong các tế bào sản xuất tinh trùng và trứng. Chúng thường xảy ra ở buồng trứng hoặc tinh hoàn, ngoài ra cũng có thể xuất hiện trong não, bụng hoặc ngực.
- Blastoma: Những khối u này hình thành từ mô phôi hoặc các tế bào đang phát triển. Blastomas phổ biến hơn nhiều ở trẻ em so với người lớn. Chúng có thể dẫn đến các khối u trong não, mắt hoặc hệ thần kinh.
Chẩn đoán
Đôi khi có thể nhìn thấy hoặc cảm nhận được khối u, nhưng những trường hợp khác sẽ chỉ phát hiện trên các kiểm tra chẩn đoán hình ảnh, chẳng hạn như chụp quang tuyến vú hoặc MRI. Tuy nhiên, các phương pháp này chỉ có thể phát hiện khi khối u đủ lớn. Chẩn đoán hình ảnh thuờng được nhấn mạnh trong đánh giá biến chứng di căn hoặc theo dõi điều trị hơn là chẩn đoán sớm
Sinh thiết là phương pháp cần thiết để xác định bản chất của khối u. Bác sĩ sẽ lấy một mẫu mô nhỏ và phân tích tại phòng giải phẫu bệnh. Mẫu được lấy bằng kim hoặc trong khi phẫu thuật loại bỏ khối u.
Bác sĩ có thể quyết định bệnh nhân cần phẫu thuật trước nếu nghi ngờ rằng khối u là ác tính hoặc nếu nó đang đè lên dây thần kinh hoặc gây ra các tình trạng nghiêm trọng khác.
Tổng kết
Tiên lượng cho bệnh nhân sẽ phụ thuộc vào bản chất và giai đoạn phát triển của khối u. Nhiều khối u lành tính không có nhiều nguy cơ đe dọa tính mạng. Tuy nhiên ở một số trường hợp, bác sĩ có thể đề nghị loại bỏ nếu khối u gây chèn ép hoặc có khả năng tiến triển thành ung thư.
Khối u ác tính có thể khó khăn hơn để điều trị. Các phương pháp điều trị thường phát huy được tính hiệu quả trong giai đoạn đầu. Vì vậy, điều quan trọng là cần kiểm tra sức khỏe định kỳ để có thể chẩn đoán sớm.
Bất cứ ai phát hiện một khối u, nốt tăng trưởng hoặc thay đổi bất thường khác trên cơ thể nên đi khám bác sĩ. Thông thường, các nốt tăng trưởng sẽ không đáng ngại nhưng tốt hơn là nên kiểm tra.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
