Thiếu men Biotinidase (BTD) là gì và dấu hiệu điển hình của bệnh?

1. Thiếu men Biotinidase (BTD) là gì?

Thiếu men Biotinidase (BTD) là một loại rối loạn di truyền ảnh hưởng đến việc tái sử dụng và tái sản xuất vitamin biotin - một là chất cần thiết cho quá trình chuyển hóa các chất béo, protein và carbohydrate.

Nguyên nhân của Thiếu men Biotinidase là do sự thiếu hụt enzyme Biotinidase - một enzyme cần thiết cho quá trình sản xuất và tái chế vitamin biotin. Khi không có enzyme Biotinidase để sản sinh ra biotin, khả năng chuyển hóa chất béo, protein và carbohydrate của cơ thể cũng bị suy yếu.

Chất chuyển hóa không được xử lý, có thể được tích lũy bất thường gây ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan như não, da, tai và mắt. Các biến chứng của thiếu men Biotinidase (BTD) liên quan đến nhiễm axit trong quá trình chuyển hóa, hôn mê và dẫn đến tử vọng.

Thiếu hụt Biotinidase là bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, tỷ lệ mắc bệnh ước tính là 1 trong 40.000 - 60.000 trẻ sinh ra.

2. Nguyên nhân gây thiếu men Biotinidase (BTD)

Trong cơ thể Biotin (còn gọi là Vitamin H, coenzyme R hoặc vitamin B7) giữ vai trò như cofactor cho enzyme carboxylase xúc tác chuyển hóa đường, chất béo, protein trong thức ăn thành các chất dinh dưỡng và quá trình dị hóa các axit amin phân nhánh.

Ở điều kiện bình thường, enzyme Biotinidase thực hiện phân tách Biotin từ biocytin hoặc chuỗi peptide-biotinyl để tạo biotin và lysine tự do. Sự phân tách này giúp cho cơ thể tái sử dụng Biotin và duy trì lượng Biotin cần thiết cho các quá trình trong cơ thể sống.

Người mắc bệnh thiếu men Biotinidase do thiếu hụt enzyme Biotinidase, gây giảm hoặc ngăn cản khả năng tái sử dụng Biotin, từ đó dẫn đến việc giảm sút hoạt tính của enzyme carboxylase phụ thuộc biotin. Cuối cùng là ảnh hưởng đến các quá trình chuyển hóa chất trong cơ thể.

Đặc biệt quan trọng là 2 axit amin thiết yếu (gồm leucine và isoleucine) không được phá vỡ hoàn toàn do thiếu hụt Biotin, sẽ chuyển hóa thành các chất độc như hydroxyisovalerate. Các chất độc này sẽ tích tụ dần trong cơ thể, gây ảnh hưởng đến nhiều cơ quan quan trọng như hệ thống thần kinh, da, tóc, mắt…..

Xét về nguyên nhân sâu xa, thiếu men Biotinidase do thiếu hụt enzyme Biotinidase là loại đột biến di truyền trên gen BTD gây ra. Hiện nay, nghiên cứu đã chỉ ra khoảng hơn 150 biến đổi trên gen BTD. Các đột biến gen BTD này thường làm giảm hoặc làm mất chức năng hoạt động của enzym Biotinidase. Di truyền này là dạng tính trạng lặn trên nhiễm sắc thể thường, trẻ có thể mắc bệnh do gen từ bố và mẹ.

3. Triệu chứng thiếu men Biotinidase

Trẻ sau sinh một vài ngày mắc bệnh thiếu men Biotinidase đã có những triệu chứng rõ ràng như:

Co giật.
Nhược cơ, giảm trương lực cơ.
Mất điều hòa thân nhiệt.
Liệt.
Mất thính lực.
Hạn chế tầm nhìn.
Phát ban da (kể cả viêm da tiết bã và vẩy nến).
Rụng tóc, mất màu tóc.

Nếu không được điều trị sớm, các rối loạn chuyển hóa có thể nhanh chóng khiến trẻ hôn mê và tử vong. Việc tích tụ các chất độc trong cơ thể khi không được chuyển hóa cũng ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ thần kinh, làm giảm phát triển trí tuệ và tinh thần.

Thiếu men Biotinidase cũng có thể xuất hiện triệu chứng muộn, ở trẻ hoặc người trường thành. Dấu hiệu bệnh khởi phát muộn cũng tương tự như ở giai đoạn sơ sinh, song thường nhẹ hơn, bởi thường người bệnh có một phần hoạt tính enzyme Biotinidase mới có thể sống sót qua giai đoạn sơ sinh.

Cũng có những trường hợp bệnh nhân thiếu men Biotinidase nhưng không hề biểu hiện triệu chứng hay biến chứng bệnh, kể cả thời niên thiếu hay khi trưởng thành.

Như vậy, mức độ nghiêm trọng của bệnh liên quan đến mức độ thiếu hụt enzyme. Thiếu hụt enzyme Biotinidase càng nhiều thì biến chứng càng nghiêm trọng, càng ảnh hưởng đến tính mạng trẻ. Thiếu men Biotinidase được coi là nghiêm trọng khi hoạt tính enzyme đạt ít hơn 10%. Còn những trường hợp bị thiếu hụt một phần enzyme có biến chứng nhẹ hơn hoặc không có, khi hoạt tính enzyme đạt mức 10 - 30%.

Ngoài ra, cần lưu ý triệu chứng bệnh thiếu hụt enzyme Biotinidase bẩm sinh và thiếu hụt Biotin trong khẩu phần ăn là khá giống nhau, song mức độ nguy hiểm và khả năng điều trị là khác nhau.

4. Chẩn đoán và điều trị bệnh thiếu men Biotinidase

4.1. Chẩn đoán bệnh

Sàng lọc bệnh thiếu men Biotinidase được khuyến cáo ở trẻ sơ sinh, bằng xét nghiệm định lượng enzyme có trong mẫu máu khô. Định lượng cho kết quả là "nguy cơ thấp" (nếu thiếu enzyme nhưng vẫn đủ để hoạt động) hoặc "nguy cơ cao" (nếu giảm hoặc vắng mặt hoàn toàn hoạt động của enzyme).

Thông thường sàng lọc thiếu men Biotinidase ở trẻ sơ sinh chỉ ra trẻ có nguy cơ cao mắc bệnh hay không, để thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán chính xác hơn. Ngoài ra, mẫu máu lấy từ trẻ sơ sinh nếu bảo quản mẫu không đúng cách, lấy ngoài thời gian cho phép,… có thể gây sai lệch kết quả.

Chẩn đoán bệnh kết hợp kết quả xét nghiệm hoạt độ enzyme Biotinidase trong mẫu máu tươi hoặc xét nghiệm sinh học phân tử xác định đột biến gen BTD cùng các dấu hiệu lâm sàng của bệnh.

4.2. Điều trị bệnh

Bệnh nhân thiếu men Biotinidase nhưng vẫn có hoạt tính enzyme carboxylase ở mức đáp ứng được sẽ được điều trị bằng bổ sung Biotin hàng ngày. Đây là phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay. Thông thường, người bệnh được chỉ định uống từ 5 - 20 mg biotin một ngày, uống suốt đời và không phải hạn chế chế độ ăn uống.

Bệnh nhân thiếu men Biotinidase mức độ nghiêm trọng sẽ được xem xét bổ sung lượng biotin hàng ngày lớn hơn, cung cấp cho cơ thể đảm bảo tất cả nhu cầu trao đổi chất.

Bệnh nhân phát hiện và điều trị sớm bệnh có tiên lượng rất tốt, nhất là khi biến chứng bệnh chưa xuất hiện. Điều trị đúng giúp bệnh nhân có cuộc sống hoàn toàn khỏe mạnh và phát triển bình thường. Các thuốc điều trị bệnh thiếu men Biotinidase được chứng minh là không gây tác dụng phụ nghiêm trọng khi sử dụng suốt đời.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP