Cơ thể ảnh hưởng thế nào khi hóa trị

Hóa trị là một biện pháp điều trị tích cực, sử dụng các hóa chất để ngăn chặn sự phát triển quá nhanh của các tế bào trong cơ thể. Tế bào ung thư phân chia nhanh hơn tế bào bình thường, và thuốc dùng trong hóa trị chủ yếu nhắm vào những tế bào này. Nhưng thật không may, những tế bào khỏe mạnh có khả năng phân chia nhanh cũng sẽ bị tổn thương bởi thuốc dùng trong hóa trị. Có rất nhiều loại thuốc hóa trị có những tác dụng không mong muốn khác nhau. Những tác dụng không mong muốn này cũng khác nhau giữa các bệnh nhân và giữa các phương pháp điều trị.

Các yếu tố đóng vai trò quan trọng trong tác dụng không mong muốn của thuốc hóa trị bao gồm phương pháp điều trị đang áp dụng, các vấn đề sức khỏe trước đó, tuổi và lối sống. Vài người chỉ gặp một số ít tác dụng không mong muốn trong khi những người khác lại cảm thấy rất mệt mỏi vì những tác dụng phụ này. Mặc dù hầu như tất cả các tác dụng không mong muốn sẽ biến mất sau khi lộ trình điều trị kết thúc, nhưng có một số tác dụng phụ sẽ vẫn diễn ra sau khi hóa trị kết thúc và một vài tác dụng sẽ không bao giờ biến mất.

Thuốc hóa trị thường ảnh hưởng nhiều nhất đến tế bào trong hệ tiêu hóa, nang lông, tủy xương, miệng và hệ sinh sản. Tuy nhiên, tế bào của bất cứ bộ phận nào trên cơ thể cũng có thể bị tổn thương bởi thuốc hóa trị.

Hệ tuần hoàn và miễn dịch

Thường xuyên theo dõi công thức máu là một phần của quá trình điều trị hóa trị. Đó là bởi vì thuốc có thể làm hại các tế bào trong tủy xương – nơi máu được sản xuất ra. Việc này có thể để lại rất nhiều hậu quả nghiêm trọng. Tế bào hồng cầu chịu trách nhiệm mang oxy đến các mô. Thiếu máu xảy ra khi cơ thể bạn không sản xuất đủ tế bào hồng cầu và làm bạn cảm thấy mệt mỏi. Các triệu chứng thiếu máu khác bao gồm:

Cảm thấy hơi lâng lâng
Da xanh tái
Cảm thấy ớn lạnh
Cơ thể ốm yếu
Suy nghĩ khó khăn

Hóa trị cũng có thể làm giảm số lượng tế bào bạch cầu. Bạch cầu đóng vai trò quan trọng trong hệ miễn dịch: giúp chống lại nhiễm trùng và tiêu diệt kháng nguyên lạ. Các triệu chứng của giảm bạch cầu không phải lúc nào cũng rõ ràng nhưng giảm bạch cầu sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và bệnh tật. Những người có hệ miễn dịch yếu do điều trị hóa trị nên cẩn trọng để tránh tiếp xúc với virus, vi khuẩn và các loại vi trùng khác.

Tế bào tiểu cầu có thể giúp ích cho bạn trong việc giảm hình thành cục máu đông. Khi bạn bị giảm tiểu cầu, bạn sẽ dễ bị bầm tím và chảy máu hơn. Các triệu chứng như chảy máu mũi, nôn ra máu hoặc phân có lẫn mãu và có chu kỳ “nặng hơn bình thường” là những triệu chứng của giảm tiểu cầu.

Một số loại thuốc hóa trị sẽ làm yếu các cơ tim, dẫn đến các bệnh về tim hoặc làm rối loạn nhịp tim. Việc này có thể ảnh hưởng đến khả năng bơm máu của tim. Một số loại thuốc hóa trị khác lại làm tăng nguy cơ lên cơn đau tim. Những việc này sẽ ít xảy ra hơn nếu trái tim bạn khỏe mạnh khi bắt đầu hóa trị.

Hệ thần kinh và hệ cơ

Hệ thần kinh trung ương kiểm soát cảm xúc, suy nghĩ và sự phối hợp giữa các phần cơ thể. Thuốc hóa trị có thể gây ra các vấn đề về trí nhớ, hoặc làm bạn khó tập trung hoặc khó suy nghĩ rõ ràng hơn. Triệu chứng này thường được gọi là chemo fog hoặc rối loạn chức năng não (chemo brain). Việc suy giảm nhận thức có thể sẽ biến mất sau quá trình điều trị nhưng cũng có thể sẽ kéo dài một vài năm. Những trường hợp nặng hơn có thể dẫn đến lo âu và căng thẳng.

Một số loại thuốc hóa trị có thể gây đau, yếu, tê bì hoặc ngứa ran chân tay (bệnh lý thần kinh ngoại biên). Cơ bắp cũng có thể sẽ cảm thấy mệt, đau hoặc run cơ. Các phản xạ và kỹ năng vận động nhỏ có thể sẽ chậm lại. Hóa trị cũng thường gây ảnh hưởng đến vấn đề giữ thăng bằng và phối hợp vận động.

Hệ tiêu hóa

Một số tác dụng không mong muốn phổ biến của hóa trị bao gồm các vấn đề về hệ tiêu hóa. Loét miệng và khô miệng có thể làm bạn khó nhai và nuốt hơn. Loét cũng có thể hình thành ở lưỡi, môi, lợi hoặc họng. Loét miệng có thể làm bạn dễ bị chảy máu và nhiễm trùng hơn. Rất nhiều bệnh nhân cảm thấy có vị kim loại trong miệng hoặc có một lớp màu vàng hoặc trắng bao phủ lưỡi. Hương vị thức ăn cũng có thể sẽ hơi bất thường hoặc làm bạn khó chịu.

Tác dụng của thuốc cũng có thể sẽ làm hại đến các tế bào trong hệ tiêu hóa. Buồn nôn là một triệu chứng thường gặp và có thể dẫn đến nôm mửa. Tuy nhiên, việc dùng thuốc chống nôn kết hợp với thuốc hóa trị có thể giúp làm giảm triệu chứng này.

Các vấn đề tiêu hóa khác bao gồm phân lỏng hoặc tiêu chảy. Với một số người, vấn đề lại có thể là phân cứng hoặc táo bón. Những triệu chứng này có thể đi kèm với chướng bụng, ợ hơi. Bạn nên chú ý uống nhiều nước trong cả ngày để tránh bị mất nước.

Các tác dụng không mong muốn với hệ tiêu hóa có thể dẫn đến mất cảm giác ngon miệng và cảm thấy no cho dù bạn chưa ăn nhiều. Giảm cân và ốm yếu cũng là những vấn đề phổ biến. Nhưng cho dù bạn gặp vấn đề gì về đường tiêu hóa đi nữa, việc quan trọng nhất của bạn vẫn là tiếp tục ăn uống đủ chất dinh dưỡng.

Lông, tóc, móng và da (hệ biểu bì)

Rất nhiều thuốc hóa trị ảnh hưởng đến các nang tóc và dẫn đến rụng tóc trong vài tuần đầu tiên điều trị hóa trị. Rụng tóc (lông) có thể xảy ra cả với lông mày, lông mi và trên cơ thể. Tuy nhiên, đây chỉ là tình trạng tạm thời, tóc và lông mới sẽ mọc lại sau khi bạn kết thúc quá trình điều trị.

Một số bệnh nhân có thể bị kích ứng da nhẹ như bị khô da, ngứa và mẩn đỏ. Bạn cũng có thể sẽ bị nhạy cảm với ánh nắng mặt trời và dễ bị cháy nắng hơn. Bác sỹ có thể sẽ kê cho bạn một vài loại thuốc mỡ bôi da để làm dịu vùng da bị kích ứng.

Móng chân và móng tay cũng có thể sẽ chuyển màu nâu hoặc vàng, giòn và cong hơn. Quá trình mọc móng cũng có thể sẽ chậm lại và dễ gãy hơn. Trong những trường hợp nặng hơn, bạn cũng có thể sẽ bị bật móng, bởi vậy bạn nên chăm sóc kỹ móng của bạn để tránh bị nhiễm trùng.

Hệ sinh sản và sinh dục

Thuốc hóa trị có thể ảnh hưởng đến hoocmôn. Ở phụ nữ, thay đổi hoocmôn có thể dẫn đến bốc hỏa, rối loạn kinh nguyệt . Họ có thể bị vô sinh tạm thời hoặc vĩnh viễn. Phụ nữ điều trị hóa trị có thể sẽ bị khô âm đạo, dẫn đến đau hoặc khó chịu khi quan hệ tình dục. Nguy cơ nhiễm trùng âm đạo cũng sẽ tăng lên. Hóa trị trong khi mang thai có thể gây ra các dị tật bẩm sinh cho thai nhi. Ở nam giới, một số loại thuốc hóa trị có thể làm ảnh hưởng đến tinh trùng hoặc làm giảm số lượng tinh trùng, cũng có thể gây vô sinh tạm thời hoặc vĩnh viễn.

Các triệu chứng như mệt mỏi, lo âu và thay đổi hoocmôn có thể làm ảnh hưởng đến ham muốn tình dục ở cả nam giới và nữ giới. Việc rụng tóc và những thay đổi khác về diện mạo cũng ảnh hưởng đến ham muốn tình dục. Tuy nhiên, rất nhiều người đang điều trị hóa trị vẫn có thể tận hưởng một mối quan hệ thân mật và một đời sống tình dục tích cực.

Thận và bàng quang (hệ tiết niệu)

Thận có trách nhiệm sẽ bài tiết các loại thuốc hóa trị ra khỏi cơ thể. Trong quá trình này, một số tế bào thận và bàng quan có thể bị kích ứng hoặc bị phá hủy. Triệu chứng của tổn thương thận bao gồm giảm tiểu tiện, sưng phù tay chân và đau đầu. Triệu chứng bàng quang bị kích thích bao gồm tiểu rát và tăng số lần đi tiểu.

Bạn cũng sẽ được khuyên nên uống nhiều nước để rửa sạch thuốc ra khỏi cơ thể và để làm cho cơ thể hoạt động bình thường. Một số loại thuốc có thể làm cho nước tiểu của bạn chuyển màu hơi đỏ hoặc cam trong vài ngày. Nhưng điều này không đáng lo ngại.

Hệ xương

Đa số các bệnh nhân, đặc biệt là phụ nữ sẽ bị giảm mật độ xương khi họ lớn tuổi. Một số thuốc hóa trị có thể làm giảm lượng canxi và dẫn đến loãng xương.

Những phụ nữ điều trị ung thư vú có nguy cơ bị loãng xương và gãy xương nhiều hơn. Điều này là do sự phối hợp giữa thuốc hóa trị và sự giảm lượng estrogen. Loãng xương cũng có thể làm tăng nguy cơ bị gãy xương, đặc biệt là xương cột sống, xương chậu, xương hông và cổ tay.

Tâm lý và cảm xúc

Sống chung với bệnh ung thư và phải đương đầu với hóa trị có thể ảnh hưởng đến cảm xúc của bạn. Bạn sẽ cảm thấy sợ hãi, căng thẳng hoặc lo lắng về sức khỏe cũng như ngoại hình của mình. Một số người còn rơi vào tình trạng trầm cảm. Công việc hiện tại, vấn đề tài chính và trách nhiệm với gia đình trong khi đang phải điều trị ung thư có thể sẽ làm bạn bị quá tải.

Rất nhiều bệnh nhân chuyển sang dùng các phương pháp trị liệu bổ sung như mát xa và ngồi thiền để thư giãn và giải tỏa. Nếu bạn gặp khó khăn trong việc đối mặt với bệnh tật của mình, hãy trao đổi với bác sỹ về các liệu pháp điều trị bổ sung.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP