U dây thần kinh số VIII

Đại cương

– U dây thần kinh số VIII (Vestibulocochlear nerve) – u dây thần kinh ốc tai (Vestibular schwannoma / Acoustic neuroma / Acoustic neurinoma) là u lành tính của bao dây thần kinh số VIII, là u não ngoài trục, chiếm khoảng 6 đến 8% tổng số u não và 80 – 90% các khối u góc cầu tiểu não ở ngưới lớn.
– U dây thần kinh số VIII có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng chủ yếu xảy ra ở người lớn lứa tuổi 40 và 50 hiếm gặp ở trẻ em. Các u dây VIII tiến triển chậm trong nhiều năm, thường là loại u lành tính, tỷ lệ ác tính rất nhỏ.
– U dây thần kinh số VIII là một dạng phát triển quá mức của tế bào Schwann, thường xuất phát từ ống tai trong ở chỗ tiếp giáp giữa trung tâm ngoại vi của lớp vỏ myelin và thường bắt nguồn từ nhánh tiền đình của dây VIII, từ nhánh ốc tai ít gặp. Phần lớn các trường hợp thường xuất hiện từ chỗ phân chia của dây tiền đình – ốc tai (đoạn trong ống tai trong). Hiếm hơn, u có thể phát triển trực tiếp từ nhánh thính lực. Trong các trường hợp Neurofibromatosis type 2, u phát triển là do mất gene đè nén u trên nhánh dài của NST 22.
– Là loại u thường gặp trong các u nội sọ, chiếm 8-10% các loại u. U bắt đầu có triệu chứng sau tuổi 30 và thường một bên (95%), thường gặp ở nữ.

– U dây thần kinh VIII nguyên phát từ ống tai trong, ở đây chúng thường làm rộng ống tai trong, ít khi xâm nhập vào tiền đình và ốc tai. Khi u phát triển ra khỏi ống tai vào vùng góc cầu tiểu não sẽ ảnh hưởng đến các dây thần kinh sọ, tiểu não, cầu não, hành não.
– Các thương tổn ở góc cầu tiểu não chiếm khoảng 10% các tổn thương trong sọ, có thể xuất phát tại chổ hay từ các cấu trúc lân cận. Trong đó, u bao dây thần kinh VIII thường gặp nhất (70 – 80%). Đứng vị trí thứ hai là u màng não (5 – 12%).
– Dây thần kinh số VIII nằm trong vùng góc cầu tiểu não, đó là khoang chật hẹp nằm ở hố sau, liên quan trực tiếp đến thân não, não thất IV và tiểu não. Vì vậy chẩn đoán hình ảnh có vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm khối u dây thần kinh số VIII, đánh giá vị trí, tính chất và liên quan của khối u với các cấu trúc xung quanh để các nhà phẫu thuật có chỉ định và chiến lược điều trị phù hợp.
– Điều trị u dây thần kinh số VIII chủ yếu là phẫu thuật. Nếu không được phẫu thuật kịp thời hoặc phẫu thuật muộn thì tỷ lệ tử vong và tàn phế rất cao. Thời kỳ chưa có kính vi phẫu, chưa có cộng hưởng từ chẩn đoán xác định thì u hố sau nói chung và u dây thần kinh số VIII nói riêng là một phẫu thuật nặng nề, nguy hiểm với tỷ lệ tỷ vong cao. Ngày nay nhờ có tiến bộ khoa học kỹ thuật kính vi phẫu, cộng hưởng từ, trang thiết bị hồi sức tốt thì việc phẫu thuật u dây thần kinh số VIII đem lại nhiều kết quả khả quan và cải thiện được chức năng thính giác của bệnh nhân. Gần đây có các nghiên cứu cũng đã chứng minh hiệu quả của xạ trị.

Điều trị

Có 3 lựa chọn cơ bản để điều trị:

- Điều trị triệu chứng và theo dõi định kỳ bằng các thiết bị chẩn đoán hình ảnh. Thường áp dụng cho các khối u kích thước nhỏ, triệu chứng nghèo nàn, bệnh nhân tuổi cao…

- Xạ phẫu  (bằng dao Gamma, Cyberknife…). Thường được áp dụng cho các khối u kích thước nhỏ, u còn sót lại hay tái phát sau phẫu thuật.

- Phẫu thuật lấy u. Đây là phương pháp kinh điển, phổ biến điều trị u dây thần kinh VIII. Phẫu thuật có thể thực hiện thông qua đường dưới chẩm sau xoang Sigmoid, đường xuyên thái dương ngoài màng cứng, đường xuyên mê nhĩ…

Việc lựa chọn phương pháp điều trị u dây thần kinh VIII tùy thuộc vào nhiều yếu tố: tuổi, tình trạng của bệnh nhân, thính lực còn hay mất, kích thước khối u… Trên cơ sở phân tích hiệu quả của các phương pháp, Lunsford và cộng sự (2008) dựa trên kích thước u và mức độ chèn ép thân não đã đưa ra phác đồ phác họa chiến thuật cơ bản điều trị u dây thần kinh VIII (hình).