Bệnh chàm trong thai kỳ: Đặc điểm lâm sàng, chẩn đoán và quản lý điều trị

1. Tổng quan

Bệnh chàm (eczema), hay còn gọi là viêm da cơ địa, là một rối loạn viêm da mạn tính, có thể khởi phát hoặc tái phát trong thời kỳ mang thai. Đây là một trong những tình trạng da liễu phổ biến nhất ở phụ nữ mang thai, chiếm khoảng 50% tổng số trường hợp các bệnh da liễu liên quan đến thai kỳ. Tình trạng này nhìn chung là lành tính và không gây ảnh hưởng trực tiếp đến thai nhi, nhưng có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tâm lý của thai phụ.

2. Sinh lý bệnh và cơ chế liên quan đến thai kỳ

Mang thai là một giai đoạn đi kèm với nhiều thay đổi về nội tiết và miễn dịch, trong đó tình trạng điều hòa miễn dịch Th2 chiếm ưu thế có thể góp phần vào cơ chế bệnh sinh của bệnh chàm. Ngoài ra, thay đổi nồng độ hormone steroid nội sinh, tăng nồng độ estrogen, progesterone và prolactin có thể làm thay đổi hàng rào bảo vệ da và đáp ứng viêm tại chỗ.

Bệnh chàm trong thai kỳ còn được gọi là:

• Phát ban cơ địa thai kỳ (atopic eruption of pregnancy)

• Viêm da sẩn thai kỳ (pruritic folliculitis of pregnancy)

• Sẩn ngứa thai kỳ (prurigo of pregnancy)

3. Đặc điểm lâm sàng

Triệu chứng lâm sàng tương tự như bệnh chàm không liên quan thai kỳ:

• Tổn thương da là các mảng hồng ban, khô, sẩn ngứa, có thể tróc vảy hoặc rỉ dịch, xuất hiện ở bất kỳ vùng nào trên cơ thể.

• Một số trường hợp có thể xuất hiện mụn nước nhỏ, mụn mủ hoặc sẩn đỏ kèm ngứa dữ dội.

• Vị trí thường gặp: mặt, cổ, nếp gấp da, tay, chân hoặc vùng da tiếp xúc với dị nguyên.

• Bệnh có thể tái phát hoặc khởi phát lần đầu trong thai kỳ, và tiến triển khác nhau ở từng người: khoảng 25% phụ nữ cải thiện triệu chứng, trong khi số khác bị nặng thêm hoặc kéo dài sau sinh.

4. Đối tượng nguy cơ và dịch tễ học

• 20–40% phụ nữ bị chàm trong thai kỳ có tiền sử cá nhân hoặc gia đình mắc bệnh chàm, hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng.

• 60–80% trường hợp khởi phát lần đầu trong thai kỳ, thường ở tam cá nguyệt đầu tiên hoặc thứ hai.

• Có thể tái phát trong các lần mang thai tiếp theo.

5. Nguyên nhân và yếu tố thúc đẩy

Nguyên nhân chính xác chưa được xác định rõ, tuy nhiên các yếu tố sau được ghi nhận có liên quan:

• Yếu tố di truyền (gen liên quan đến hàng rào bảo vệ da như filaggrin)

• Tác nhân kích thích da: xà phòng, chất tẩy rửa, thời tiết lạnh và khô

• Thay đổi nội tiết tố trong thai kỳ

• Căng thẳng tâm lý

• Chế độ dinh dưỡng và thay đổi lối sống

6. Chẩn đoán

Chẩn đoán bệnh chàm trong thai kỳ chủ yếu dựa vào:

• Lâm sàng: đánh giá hình thái, vị trí và tiến triển tổn thương.

• Khai thác tiền sử: tiền sử dị ứng, thay đổi gần đây về thói quen sinh hoạt, tiếp xúc với dị nguyên, thuốc sử dụng...

• Sinh thiết da: hiếm khi cần thiết, chỉ áp dụng trong trường hợp cần loại trừ các bệnh lý da khác như Pemphigoid thai kỳ, viêm da tiếp xúc, hoặc bệnh da tự miễn.

7. Điều trị

Mục tiêu điều trị: kiểm soát triệu chứng, bảo vệ hàng rào da, giảm ngứa và ngăn ngừa bội nhiễm.

7.1. Điều trị không dùng thuốc

• Dưỡng ẩm đều đặn với các loại kem hoặc mỡ không chứa chất kích ứng.

• Tắm nước ấm vừa phải (tránh nước nóng), thời gian tắm ngắn.

• Tránh dị nguyên và chất tẩy rửa mạnh, dùng xà phòng dịu nhẹ.

• Mặc quần áo rộng, chất liệu cotton, tránh len hoặc vải tổng hợp dễ gây kích ứng.

• Duy trì độ ẩm không khí trong nhà, đặc biệt vào mùa hanh khô.

• Uống đủ nước, duy trì dinh dưỡng đầy đủ trong thai kỳ.

7.2. Điều trị dùng thuốc

• Corticosteroid tại chỗ: ưu tiên loại có hiệu lực thấp đến trung bình (hydrocortisone, triamcinolone...), sử dụng ngắn hạn, đúng chỉ định.

• Thuốc kháng histamin đường uống: được cân nhắc trong trường hợp ngứa nhiều, một số loại an toàn trong thai kỳ như loratadine, cetirizine.

• Liệu pháp ánh sáng UVB dải hẹp (NB-UVB): có thể xem xét ở bệnh nhân không đáp ứng với điều trị thông thường. Tránh PUVA và methotrexate vì độc tính trên thai nhi.

Lưu ý: Các thuốc ức chế miễn dịch, corticosteroid toàn thân và liệu pháp sinh học chỉ được sử dụng khi lợi ích vượt trội nguy cơ, dưới giám sát chặt chẽ của chuyên gia.

8. Tiên lượng và theo dõi

• Phần lớn trường hợp bệnh chàm trong thai kỳ có diễn tiến lành tính và thuyên giảm sau sinh.

• Không có bằng chứng cho thấy bệnh chàm ảnh hưởng đến khả năng sinh sản hoặc làm tăng nguy cơ dị tật thai nhi.

• Tuy nhiên, bệnh có thể tái phát trong các lần mang thai sau, đặc biệt ở người có cơ địa dị ứng.

• Cần theo dõi chặt chẽ và phối hợp giữa bác sĩ da liễu – sản khoa trong những trường hợp tổn thương da lan rộng hoặc không đáp ứng điều trị.

9. Kết luận

Bệnh chàm trong thai kỳ là tình trạng phổ biến, có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống của thai phụ, nhưng thường không gây nguy hiểm cho mẹ và thai nhi nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Việc điều trị cần được cá thể hóa, ưu tiên các phương pháp an toàn, ít xâm lấn và chú trọng chăm sóc da cơ bản.