Bệnh đa xơ cứng (Multiple Sclerosis – MS)

Bệnh đa xơ cứng (Multiple Sclerosis – MS) là một bệnh lý miễn dịch mạn tính ảnh hưởng chủ yếu đến hệ thần kinh trung ương. Một số bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng như ảo giác, choáng váng hoặc chóng mặt.

Tại Hoa Kỳ, ước tính có gần 1 triệu người đang sống chung với bệnh đa xơ cứng. Bệnh thường được chẩn đoán ở nhóm tuổi từ 20 đến 50, với tỷ lệ nữ giới mắc bệnh cao gấp ba lần so với nam giới. Các triệu chứng lâm sàng phổ biến của MS bao gồm:

• Rối loạn thị giác

• Tê bì hoặc cảm giác kim châm

• Rối loạn thăng bằng

Ảo giác và chóng mặt là hai hiện tượng cảm giác khác biệt nhưng đều có thể góp phần làm suy giảm khả năng giữ thăng bằng. Bài viết này tổng hợp các nguyên nhân, phương pháp điều trị và mối liên hệ giữa các triệu chứng này với bệnh đa xơ cứng.

Ảo giác và chóng mặt trong bệnh đa xơ cứng

Ảo giác và chóng mặt kéo dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày, làm tăng nguy cơ té ngã và suy giảm chức năng vận động. Mặc dù có một số đặc điểm tương đồng, nhưng hai triệu chứng này bản chất là khác nhau:

• Chóng mặt (dizziness) được mô tả là cảm giác choáng váng, lâng lâng, mất thăng bằng hoặc sắp ngất. Người bệnh có thể cảm thấy khó khăn khi giữ thăng bằng hoặc dễ ngã khi di chuyển.

• Ảo giác (vertigo) là cảm giác sai lệch về chuyển động của bản thân hoặc môi trường xung quanh, dù người bệnh không di chuyển. Đây là một hiện tượng mạnh mẽ và thường gây cảm giác bất ổn hoặc hoảng sợ khi xuất hiện lần đầu.

Theo các nghiên cứu, khoảng 20% người mắc bệnh đa xơ cứng trải qua các cơn chóng mặt. Phần lớn các trường hợp này thuộc dạng chóng mặt trung ương, phát sinh từ tổn thương hệ thần kinh trung ương. Triệu chứng ảo giác và chóng mặt có thể kéo dài từ vài giờ đến vài ngày, kèm theo các biểu hiện khác như:

• Buồn nôn, nôn

• Rối loạn thị giác

• Ù tai hoặc giảm thính lực

Cơ chế bệnh sinh và nguyên nhân

Quá trình viêm trong bệnh đa xơ cứng gây tổn thương lớp myelin – lớp bao bọc bảo vệ quanh các sợi thần kinh. Tổn thương này gọi là hiện tượng demyelination, dẫn đến hình thành các vùng tổn thương (tổn thương dạng xơ hóa, gliosis) làm gián đoạn sự dẫn truyền tín hiệu thần kinh.

Vị trí tổn thương trong hệ thần kinh trung ương quyết định biểu hiện triệu chứng. Tổn thương ở vỏ não, thân não và tiểu não, các khu vực chịu trách nhiệm kiểm soát thăng bằng và nhận thức về vị trí cơ thể, có thể gây ra ảo giác hoặc chóng mặt.

Ngoài ra, chóng mặt cũng có thể do nguyên nhân ngoại biên như rối loạn tai trong (chóng mặt ngoại biên), chiếm khoảng 90% các trường hợp chóng mặt nói chung.

Các yếu tố khác có thể góp phần gây ảo giác hoặc chóng mặt bao gồm:

• Mất nước

• Tác dụng phụ của một số loại thuốc

• Bệnh lý mạch máu

• Đau nửa đầu

• Tai biến mạch máu não

Điều trị

Hiện tại chưa có phương pháp điều trị triệt để bệnh đa xơ cứng. Kế hoạch điều trị tập trung vào kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống người bệnh, đặc biệt với các triệu chứng chóng mặt và ảo giác.

• Thuốc: Thuốc chống say tàu xe không kê đơn có thể hỗ trợ giảm triệu chứng chóng mặt và ảo giác nhẹ. Trường hợp mãn tính, bác sĩ có thể kê các thuốc chống say tàu xe hoặc thuốc chống nôn mạnh hơn. Nếu chóng mặt do đợt bùng phát MS nặng, corticosteroid liều cao ngắn ngày có thể được sử dụng để kiểm soát viêm cấp.

• Vật lý trị liệu: Các bài tập cải thiện thăng bằng và phối hợp vận động góp phần làm giảm nguy cơ té ngã.

Các biện pháp hỗ trợ tại nhà

Người bệnh nên áp dụng các biện pháp sau khi xuất hiện cơn chóng mặt:

• Ngồi hoặc nằm nghỉ cho đến khi triệu chứng giảm

• Tránh thay đổi tư thế đột ngột hoặc chuyển động đầu nhanh

• Giảm ánh sáng mạnh, tránh nhìn màn hình điện tử hoặc đọc sách trong cơn

• Tránh đi cầu thang hoặc lái xe khi chưa hoàn toàn hết chóng mặt

• Di chuyển chậm và cẩn trọng khi cảm thấy khá hơn

Với các cơn chóng mặt về đêm, việc ngồi dậy từ từ, bật đèn nhẹ và giữ yên tĩnh có thể giúp giảm khó chịu. Sử dụng ghế tựa thoải mái cũng là biện pháp hỗ trợ tốt.

Nguy cơ và phòng ngừa tai nạn do té ngã

Rối loạn thăng bằng do ảo giác và chóng mặt làm tăng nguy cơ té ngã, đặc biệt ở bệnh nhân MS có kèm theo yếu liệt, suy nhược hoặc mệt mỏi. Một số biện pháp phòng ngừa cần thiết bao gồm:

• Loại bỏ các vật cản hoặc nguy cơ vấp ngã trong nhà (như thảm lỏng, dây điện)

• Sử dụng dụng cụ hỗ trợ đi lại như gậy hoặc khung tập đi

• Lắp đặt tay vịn ở cầu thang, phòng tắm

• Dùng ghế tắm an toàn

Quan trọng nhất, người bệnh cần biết dừng lại và ngồi nghỉ khi có dấu hiệu chóng mặt hoặc mất thăng bằng.

Kết luận

Ảo giác và chóng mặt là các triệu chứng thường gặp ở bệnh đa xơ cứng, xuất phát từ tổn thương hệ thần kinh trung ương và có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Việc phát hiện và điều trị kịp thời giúp kiểm soát triệu chứng, giảm nguy cơ tai biến do té ngã và cải thiện khả năng vận động của người bệnh.

Người bệnh cần được tư vấn bởi bác sĩ chuyên khoa để xác định nguyên nhân chính xác của các triệu chứng và xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát bệnh và an toàn trong sinh hoạt hàng ngày.