1. Mở đầu
Bệnh thận mạn (Chronic Kidney Disease – CKD) thường diễn tiến âm thầm, với nhiều trường hợp không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi đã tiến triển đến các giai đoạn muộn. Theo thống kê, khoảng 90% bệnh nhân mắc CKD không nhận thức được tình trạng của mình cho đến khi chức năng thận đã suy giảm đáng kể. Do đó, việc tầm soát định kỳ ở nhóm có yếu tố nguy cơ (như người ≥60 tuổi, đái tháo đường típ 2, tăng huyết áp, lupus ban đỏ hệ thống...) là cần thiết để phát hiện sớm và can thiệp kịp thời.
2. Các triệu chứng sớm của bệnh thận mạn
Mặc dù bệnh thận mạn giai đoạn đầu (G1–G3) thường không biểu hiện lâm sàng rõ ràng, một số dấu hiệu dưới đây có thể gợi ý tổn thương thận tiềm ẩn:
2.1. Tiểu đêm
Tiểu đêm (nocturia) có thể xuất hiện sớm khi thận mất khả năng cô đặc nước tiểu do tổn thương ống thận. Ban ngày, dịch tích tụ ở chi dưới do trọng lực, và vào ban đêm dịch này trở lại tuần hoàn và được thận lọc. Khi chức năng lọc suy giảm, bệnh nhân có thể đi tiểu nhiều lần trong đêm. Tiểu đêm ≥2 lần mỗi đêm cần được đánh giá thêm chức năng thận.
2.2. Phù
Phù chi dưới hoặc bọng mắt buổi sáng là dấu hiệu của tình trạng giữ muối và nước do thận mất khả năng bài tiết. Tổn thương màng lọc cầu thận cũng làm mất protein niệu, gây giảm áp lực keo huyết tương và kéo nước ra khỏi lòng mạch, dẫn đến phù. Bọng mắt dai dẳng, không đáp ứng với các biện pháp chăm sóc thông thường, là một chỉ dấu nên nghi ngờ bệnh thận.
2.3. Mệt mỏi, thiếu máu
Thận sản xuất erythropoietin (EPO) – hormone kích thích tủy xương tạo hồng cầu. Khi suy giảm chức năng thận, sản xuất EPO giảm, dẫn đến thiếu máu. Thiếu máu do CKD thường là thiếu máu đẳng bào, đẳng sắc. Bệnh nhân có thể biểu hiện mệt mỏi, chóng mặt, khó tập trung, da nhợt, đau ngực nhẹ. Nếu được chẩn đoán thiếu máu không rõ nguyên nhân, cần đánh giá chức năng thận (eGFR, creatinine huyết thanh).
2.4. Tiểu máu hoặc tiểu đạm
-
Tiểu máu: Xuất hiện khi màng lọc cầu thận tổn thương, cho phép hồng cầu rò rỉ vào nước tiểu. Có thể quan sát được bằng mắt thường (nước tiểu màu hồng, đỏ) hoặc chỉ phát hiện được bằng xét nghiệm.
-
Tiểu đạm/tiểu bọt: Albumin niệu là chỉ dấu tổn thương thận sớm. Nước tiểu có bọt dai dẳng là biểu hiện của protein niệu lượng nhiều. Xét nghiệm ACR (albumin/creatinine ratio) là công cụ tầm soát quan trọng.
.png)
3. Các triệu chứng muộn của bệnh thận mạn (giai đoạn G4–G5)
Khi bệnh tiến triển đến giai đoạn cuối (eGFR <30 mL/phút/1.73m²), thận không còn đủ khả năng loại bỏ các chất cặn bã và điều hòa cân bằng nội môi, dẫn đến nhiều biểu hiện toàn thân:
3.1. Khô và ngứa da
Chức năng điều hòa khoáng chất và duy trì hàng rào bảo vệ da bị suy giảm. Tích tụ phosphat và uremic toxins gây ngứa, da khô, nứt nẻ, sần sùi. Thay đổi sắc tố da (vàng da, xám da) và tổn thương móng (móng nửa trắng nửa nâu – half-and-half nails) là biểu hiện đặc trưng ở giai đoạn cuối.
3.2. Biếng ăn, vị kim loại trong miệng
Hội chứng ure huyết cao ảnh hưởng đến niêm mạc đường tiêu hóa và cảm giác vị giác, dẫn đến mất cảm giác thèm ăn, buồn nôn, nôn, vị kim loại trong miệng. Sự tích tụ của ure và các chất chuyển hóa nitrogen là nguyên nhân chủ yếu gây rối loạn vị giác.
3.3. Chuột rút và rối loạn thần kinh cơ
Mất cân bằng điện giải (đặc biệt là hạ canxi, tăng phosphat, toan chuyển hóa) gây co thắt cơ, cảm giác kiến bò và chuột rút. Hội chứng chân không yên (restless legs syndrome) cũng thường gặp ở bệnh nhân chưa được lọc máu. Khoảng 80% bệnh nhân đang chạy thận nhân tạo báo cáo gặp rối loạn giấc ngủ do các triệu chứng này.
4. Kết luận
Bệnh thận mạn là một bệnh lý tiến triển âm thầm nhưng để lại hậu quả nặng nề nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Việc nhận diện sớm các triệu chứng lâm sàng, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao, có vai trò then chốt trong chiến lược phòng ngừa tiến triển bệnh. Khuyến cáo người bệnh có dấu hiệu nghi ngờ nên được tầm soát chức năng thận định kỳ bằng các xét nghiệm eGFR, creatinine huyết thanh và albumin niệu. Việc phối hợp điều trị giữa thay đổi lối sống, kiểm soát bệnh nền và can thiệp y khoa sớm sẽ góp phần làm chậm quá trình tiến triển đến suy thận giai đoạn cuối, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
