Chiến lược hỗ trợ tăng tiết sữa ở phụ nữ sau sinh

Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời là khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhằm đảm bảo sự phát triển toàn diện về thể chất và miễn dịch của trẻ. Tuy nhiên, nhiều bà mẹ gặp khó khăn do lo lắng về nguồn sữa không đủ. Bài viết dưới đây hệ thống các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tiết sữa và đưa ra các biện pháp hỗ trợ hiệu quả dựa trên cơ sở khoa học.

1. Hiểu đúng về hiện tượng "chậm về sữa"

Trong những ngày đầu sau sinh, đa phần sản phụ chỉ tiết sữa non – lượng nhỏ nhưng giàu kháng thể (IgA, lactoferrin, leukocyte) và dinh dưỡng. Sữa trưởng thành thường bắt đầu tiết nhiều từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 5. Việc hiểu rõ điều này giúp giảm lo lắng không cần thiết, vốn có thể làm ức chế phản xạ tiết sữa.

Khuyến nghị: Khuyến khích trẻ bú sớm ngay sau sinh, bất kể lượng sữa mẹ nhiều hay ít, để tận dụng nguồn sữa non và kích thích bài tiết sữa.

2. Tăng tần suất cho bú

Sữa mẹ được sản xuất theo cơ chế “cung – cầu”. Càng cho trẻ bú nhiều, đặc biệt là trong vài tuần đầu sau sinh, càng kích thích các hormone prolactin và oxytocin, từ đó tăng sản xuất sữa.

Hướng dẫn:

• Cho trẻ bú theo nhu cầu, không cần tuân thủ giờ giấc cứng nhắc.

• Đảm bảo trẻ bú kiệt một bên vú trước khi chuyển sang bên còn lại để tiếp nhận đủ sữa đầu (giàu nước) và sữa cuối (giàu chất béo).

3. Nghỉ ngơi đầy đủ và kiểm soát căng thẳng

Thiếu ngủ và stress làm giảm bài tiết hormone oxytocin – yếu tố chính thúc đẩy phản xạ tiết sữa. Các yếu tố tâm lý tiêu cực cũng ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng với việc cho bú.

Khuyến nghị:

• Sắp xếp thời gian nghỉ ngơi hợp lý.

• Nhờ hỗ trợ từ người thân trong chăm sóc trẻ hoặc công việc nhà.

• Tham gia các nhóm hỗ trợ nuôi con bằng sữa mẹ để được chia sẻ và đồng hành.

4. Tránh rượu bia và các chất ức chế tiết sữa

Các nghiên cứu cho thấy ethanol trong rượu bia làm chậm phản xạ tiết sữa và giảm tổng lượng sữa được tiết ra sau khi sử dụng. Một số thuốc như thuốc kháng histamin, thuốc lợi tiểu, thuốc tránh thai có estrogen cũng có thể làm giảm tiết sữa.

Khuyến nghị:

• Tránh sử dụng rượu bia, đặc biệt trong giai đoạn cho trẻ bú hoàn toàn.

• Trao đổi với bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang sử dụng để đảm bảo an toàn cho quá trình tiết sữa và trẻ sơ sinh.

5. Duy trì chế độ dinh dưỡng và nước đầy đủ

Việc tiết sữa tiêu tốn khoảng 300–500 kcal/ngày. Mất nước nhẹ có thể ảnh hưởng đến số lượng sữa.

Khuyến nghị:

• Uống đủ nước (~2–3 lít/ngày), ưu tiên nước lọc, nước trái cây, súp.

• Chế độ ăn cân bằng, giàu protein, chất béo lành mạnh, rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên cám.

• Có thể sử dụng thực phẩm giàu nước như dưa hấu, cam, rau lá xanh.

6. Hạn chế bú bình trong giai đoạn đầu

Bú mẹ trực tiếp có hiệu quả kích thích phản xạ bài tiết sữa tốt hơn so với máy hút sữa. Việc cho trẻ bú bình sớm có thể ảnh hưởng đến khả năng ngậm bắt vú đúng cách và làm giảm sản xuất sữa.

Khuyến nghị:

• Tránh sử dụng núm vú nhân tạo trong vài tuần đầu trừ khi có chỉ định y tế.

• Ưu tiên cho trẻ bú mẹ trực tiếp càng nhiều càng tốt.

7. Biện pháp hỗ trợ sinh lý

Massage ngực: Giúp kích thích dòng sữa và tăng hàm lượng lipid trong sữa. Có thể thực hiện trong khi trẻ đang bú bằng cách xoa nhẹ từ gốc vú đến núm vú, đổi vị trí thường xuyên.

Tác động cảm xúc: Khi hút sữa, việc nhìn ảnh con, nghe tiếng khóc hoặc ngửi mùi áo trẻ có thể kích thích hormone oxytocin và hỗ trợ tiết sữa hiệu quả hơn.

8. Thảo dược hỗ trợ tiết sữa

Một số thảo dược dân gian như Fenugreek (cỏ cà ri) hoặc Silybum marianum (kế sữa) được sử dụng như thuốc tăng tiết sữa (galactagogue). Tuy nhiên, bằng chứng khoa học còn hạn chế.

Khuyến nghị:

• Chỉ sử dụng sau khi tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.

• Theo dõi phản ứng của mẹ và trẻ khi sử dụng.

9. Theo dõi phản ứng của trẻ với thực phẩm từ mẹ

Một số thực phẩm như tỏi, hành, bạc hà có thể làm thay đổi mùi vị sữa mẹ, kích thích trẻ bú nhiều hơn. Ngược lại, các loại như bông cải xanh, bắp cải, đậu có thể gây đầy hơi ở một số trẻ.

Khuyến nghị:

• Theo dõi sát phản ứng của trẻ và điều chỉnh chế độ ăn phù hợp.

10. Tham khảo chuyên gia

Khi gặp khó khăn trong việc duy trì nguồn sữa, nên tham khảo bác sĩ, nữ hộ sinh hoặc chuyên gia tư vấn nuôi con bằng sữa mẹ (lactation consultant) để được hỗ trợ cá nhân hóa, tránh tình trạng mất sữa không phục hồi.

Kết luận:

Việc tiết sữa là quá trình sinh lý chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố thể chất, tâm lý và môi trường. Với sự hỗ trợ đúng cách, phần lớn bà mẹ có thể duy trì và cải thiện lượng sữa, góp phần bảo đảm sức khỏe và sự phát triển tối ưu cho trẻ.