Hướng tiếp cận trong chẩn đoán và điều trị loét miệng

Tổng quan

Loét miệng (aphthous ulcer hoặc canker sore) là một tổn thương niêm mạc miệng thường gặp trong cộng đồng. Mặc dù phần lớn các trường hợp lành tính và tự giới hạn, chúng có thể gây khó chịu đáng kể cho người bệnh trong sinh hoạt hằng ngày, đặc biệt là khi ăn, uống hoặc nói chuyện.

Loét miệng thường là hậu quả của các tác nhân cơ học, hóa học, miễn dịch hoặc dinh dưỡng, và hiếm khi là biểu hiện ban đầu của các bệnh lý toàn thân nghiêm trọng.

Mục tiêu điều trị

• Tăng tốc độ lành vết loét.

• Giảm triệu chứng đau và khó chịu.

• Ngăn ngừa bội nhiễm.

• Hạn chế tái phát.

Các biện pháp hỗ trợ không dùng thuốc

Để tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình liền thương và ngăn ngừa kích ứng thêm, người bệnh nên:

• Chăm sóc răng miệng hợp lý: Sử dụng bàn chải đánh răng có lông mềm; vệ sinh răng miệng nhẹ nhàng.

• Lựa chọn thực phẩm phù hợp: Ăn thực phẩm mềm, nguội; tránh các món ăn cay nóng, nhiều muối, acid hoặc thô ráp (ví dụ: bánh mì nướng giòn, khoai tây chiên).

• Hạn chế các chất kích ứng: Tránh dùng kẹo cao su; tránh uống đồ uống có độ acid cao (nước ép trái cây) hoặc nhiệt độ quá nóng.

• Duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối: Đảm bảo cung cấp đầy đủ vitamin và khoáng chất (đặc biệt là sắt, acid folic, vitamin B12).

• Theo dõi định kỳ với nha sĩ: Phát hiện sớm các yếu tố gây tổn thương tại chỗ như răng sắc nhọn, phục hình không phù hợp.

Can thiệp điều trị bằng thuốc

Tùy theo mức độ loét, các chế phẩm điều trị tại chỗ hoặc toàn thân có thể được sử dụng. Một số thuốc không kê đơn thường được dược sĩ khuyến nghị gồm:

• Nước súc miệng kháng khuẩn (ví dụ: chlorhexidine 0,12–0,2%) giúp giảm nguy cơ bội nhiễm.

• Gel, thuốc xịt hoặc viên ngậm chứa corticosteroid nhẹ (như hydrocortisone) giúp giảm viêm và đau.

• Chế phẩm giảm đau tại chỗ như lidocaine hoặc benzocaine.

• Nước muối sinh lý hoặc dung dịch muối pha loãng giúp sát trùng nhẹ niêm mạc miệng.

Lưu ý: Mặc dù các thuốc này có thể được sử dụng mà không cần toa, hiệu quả không đồng đều ở mọi bệnh nhân và cần theo dõi đáp ứng lâm sàng.

Chỉ định khám chuyên khoa răng – hàm – mặt

Bệnh nhân cần được đánh giá chuyên sâu khi có các biểu hiện sau:

• Loét miệng kéo dài trên 3 tuần mà không cải thiện.

• Loét tái phát thường xuyên.

• Vết loét kích thước lớn, lan rộng tới hầu họng hoặc gây khó khăn đáng kể khi ăn uống.

• Loét có biểu hiện chảy máu, đau tăng dần, phù nề hoặc có dấu hiệu bội nhiễm.

Các trường hợp loét kéo dài không đáp ứng điều trị có thể là dấu hiệu của ung thư khoang miệng, do đó cần thiết thực hiện sinh thiết hoặc các xét nghiệm chuyên sâu nếu nghi ngờ.

Điều trị chuyên sâu do bác sĩ chỉ định

Đối với các trường hợp loét miệng dai dẳng, tái phát nhiều lần hoặc có nghi ngờ nhiễm trùng, bác sĩ có thể kê đơn:

• Steroid dạng xịt hoặc viên ngậm tan tại chỗ: Giúp giảm viêm hiệu quả hơn so với thuốc không kê toa.

• Thuốc giảm đau dạng gel, viên hoặc thuốc xịt: Tác động tại chỗ nhanh chóng.

• Nước súc miệng chuyên biệt chứa kháng sinh hoặc sát khuẩn mạnh: Giúp kiểm soát vi sinh vật gây hại trong khoang miệng.

Phân biệt với tổn thương khác

Loét miệng không có khả năng lây truyền. Cần phân biệt với mụn rộp miệng (herpes labialis), vốn do virus Herpes simplex gây ra, thường xuất hiện tại môi, viền môi kèm cảm giác châm chích, ngứa rát trước khi nổi mụn nước.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân cơ học – kích ứng tại chỗ:

• Cắn vào má, lưỡi hoặc môi.

• Răng giả lắp sai khớp cắn, niềng răng, trám răng thô hoặc răng sắc nhọn.

• Vết xước do ăn thức ăn cứng, bỏng nhiệt.

Nguyên nhân toàn thân – miễn dịch – nội tiết:

• Rối loạn nội tiết (ví dụ: phụ nữ mang thai).

• Tiền sử gia đình có loét miệng tái phát.

• Thiếu vi chất dinh dưỡng: vitamin B12, sắt, folate.

• Sử dụng thuốc: NSAID, beta-blocker, nicorandil.

• Ngừng hút thuốc lá: thường gặp trong giai đoạn đầu sau cai thuốc.

Bệnh lý hệ thống có liên quan:

• Bệnh tay chân miệng (thường ở trẻ nhỏ).

• Lichen phẳng niêm mạc miệng.

• Bệnh Crohn, bệnh Celiac.

• Suy giảm miễn dịch (HIV, lupus ban đỏ hệ thống).

Kết luận

Loét miệng là một vấn đề thường gặp nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt khi kéo dài hoặc có biểu hiện bất thường. Việc điều trị bao gồm kết hợp chăm sóc tại chỗ, điều trị triệu chứng và loại trừ nguyên nhân toàn thân. Người bệnh cần được hướng dẫn để điều chỉnh lối sống và dinh dưỡng, đồng thời đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu cảnh báo. Việc phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ chuyên khoa răng – hàm – mặt và các chuyên khoa khác có vai trò quan trọng trong xử trí các trường hợp loét miệng phức tạp.