Kẹp dây rốn muộn (Delayed Cord Clamping - DCC)

1. Tổng quan

Kẹp dây rốn muộn (Delayed cord clamping - DCC) là kỹ thuật trì hoãn kẹp và cắt dây rốn sau sinh, thường trong khoảng từ 1–3 phút hoặc cho đến khi dây rốn ngừng đập. Phương pháp này đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo áp dụng như một biện pháp tiêu chuẩn trong chăm sóc sơ sinh vì những lợi ích đã được chứng minh rõ ràng, đặc biệt là đối với trẻ sinh đủ tháng và trẻ sinh non.

2. Cơ chế và quy trình thực hiện

Trong quá trình mang thai, dây rốn vận chuyển oxy và chất dinh dưỡng từ bánh nhau đến thai nhi. Ngay cả sau khi trẻ chào đời, lượng máu còn lại trong dây rốn và bánh nhau (khoảng 80–100ml) vẫn chứa nhiều tế bào gốc, hồng cầu, bạch cầu, huyết tương và sắt, mang lại lợi ích đáng kể cho trẻ nếu tiếp tục truyền sang trẻ trong vài phút đầu sau sinh.

Thực hiện DCC bao gồm:

• Chờ ít nhất 60 giây, lý tưởng từ 1–3 phút trước khi kẹp dây rốn.

• Có thể quan sát dây rốn chuyển sang màu trắng hoặc ngừng đập để xác định thời điểm kẹp.

• Trong thời gian chờ, trẻ vẫn có thể được tiếp xúc da kề da với mẹ để thúc đẩy gắn kết và điều hòa thân nhiệt.

3. Lợi ích lâm sàng của kẹp rốn muộn

3.1. Giảm nguy cơ thiếu máu do thiếu sắt

• DCC cho phép trẻ nhận thêm khoảng 40–50 mg/kg sắt, đủ để dự trữ sắt cho nhu cầu sinh lý trong 3–6 tháng đầu sau sinh.

• Giảm tỷ lệ thiếu máu do thiếu sắt – yếu tố nguy cơ của chậm phát triển trí tuệ và thể chất ở trẻ sơ sinh.

3.2. Tăng thể tích máu và số lượng hồng cầu

• Thể tích máu tăng khoảng 30%, thể tích hồng cầu tăng đến 60%, giúp trẻ thích nghi tốt hơn với giai đoạn chuyển tiếp từ tử cung ra ngoài môi trường.

3.3. Giảm nhu cầu truyền máu ở trẻ sinh non

• Nhiều nghiên cứu cho thấy DCC làm giảm tỷ lệ truyền máu ở trẻ sinh non không cần hồi sức sơ sinh khẩn cấp.

3.4. Giảm nguy cơ xuất huyết não thất

• DCC giúp cải thiện tưới máu não, từ đó làm giảm tỷ lệ xuất huyết não thất (intraventricular hemorrhage - IVH) ở trẻ non tháng, nhất là nhóm <32 tuần tuổi thai.

3.5. Hỗ trợ phát triển thần kinh

• Trẻ được kẹp rốn muộn có nồng độ myelin não cao hơn ở tháng thứ 12, đặc biệt ở các vùng não liên quan đến thị giác, cảm giác và vận động – chỉ dấu quan trọng cho phát triển thần kinh.

3.6. Giảm nguy cơ viêm ruột hoại tử (NEC)

• Ở trẻ non tháng, DCC làm giảm tỷ lệ mắc viêm ruột hoại tử, một bệnh lý tiêu hóa nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng.

3.7. Truyền tế bào gốc sơ sinh

• DCC tạo điều kiện cho tế bào gốc từ máu cuống rốn truyền sang trẻ – một nguồn tiềm năng trong tương lai cho liệu pháp tái tạo (nghiên cứu ở bệnh tiểu đường type 1, tổn thương não, bệnh lý tim mạch).

4. Rủi ro và cân nhắc lâm sàng

4.1. Tăng nồng độ bilirubin

• Lượng hồng cầu tăng có thể dẫn đến tăng bilirubin huyết, gây vàng da sơ sinh.

• Tuy nhiên, tỷ lệ này không vượt ngưỡng nguy hiểm và có thể được kiểm soát bằng quang trị liệu (phototherapy) tiêu chuẩn.

4.2. Nguy cơ suy hô hấp sơ sinh

• Một số báo cáo cho rằng thể tích máu lớn hơn có thể làm giảm không gian phổi để đào thải dịch ối, nhất là ở trẻ có phổi kém trưởng thành.

• Tuy nhiên, bằng chứng hiện tại không đủ mạnh để khẳng định mối liên quan nhân quả giữa DCC và suy hô hấp.

4.3. Ảnh hưởng đến ngân hàng máu cuống rốn

• DCC làm giảm lượng máu thu được nếu dự kiến lưu trữ máu cuống rốn.

• Cần cân nhắc giữa lợi ích truyền máu tự nhiên tại chỗ và lưu trữ máu cuống rốn vì mục đích sau này.

5. Chỉ định và chống chỉ định

Khuyến cáo thực hiện DCC:

• Tất cả trẻ sinh đủ tháng và non tháng, nếu không cần hồi sức cấp cứu ngay sau sinh

• WHO, ACOG (Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ) và NICE (Vương quốc Anh) đều khuyến cáo áp dụng DCC như thực hành chuẩn

Không nên thực hiện DCC khi:

• Trẻ cần hồi sức khẩn cấp

• Có bất thường bánh nhau/dây rốn (sa dây rốn, vỡ tử cung, nhau bong non…)

6. Kết luận

Kẹp rốn muộn là một kỹ thuật đơn giản, chi phí thấp nhưng mang lại nhiều lợi ích sinh lý và lâu dài cho trẻ sơ sinh, đặc biệt ở nhóm trẻ non tháng. Hầu hết các bằng chứng hiện có đều ủng hộ tính an toàn và hiệu quả của phương pháp này. Việc cân nhắc đưa DCC vào kế hoạch sinh (birth plan) nên được thảo luận sớm với bác sĩ sản khoa trong quá trình theo dõi thai kỳ.

DCC không làm tăng tỷ lệ xuất huyết sau sinh ở mẹ, và được xem là lựa chọn an toàn trong sinh thường hoặc mổ lấy thai, nếu không có chống chỉ định rõ ràng.