Khô âm đạo: Cơ chế bệnh sinh, hậu quả và định hướng điều trị

1. Vai trò sinh lý của dịch tiết âm đạo

Dịch tiết âm đạo giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì độ ẩm và bảo vệ niêm mạc âm đạo, đồng thời làm giảm ma sát trong quá trình giao hợp. Ngoài ra, dịch tiết còn tạo môi trường kiềm hỗ trợ cho sự tồn tại và di chuyển của tinh trùng, đóng vai trò trong chức năng sinh sản.

Sự suy giảm nồng độ estrogen theo tuổi tác, đặc biệt trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh, là nguyên nhân chính gây teo mỏng niêm mạc âm đạo, từ đó làm giảm số lượng tế bào tiết chất nhầy và gây nên tình trạng khô âm đạo.

2. Hậu quả của khô âm đạo

Khô âm đạo là tình trạng bệnh lý thường gặp ở phụ nữ lớn tuổi, nhưng cũng có thể xảy ra ở phụ nữ trẻ do nhiều yếu tố khác nhau. Tình trạng này ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe sinh sản, tâm lý và chất lượng sống của người bệnh.

Triệu chứng lâm sàng thường gặp:

• Cảm giác nóng rát hoặc ngứa âm hộ – âm đạo.

• Đau khi quan hệ tình dục (dyspareunia).

• Giảm ham muốn tình dục.

• Chảy máu âm đạo nhẹ sau giao hợp.

• Nhiễm trùng đường tiết niệu tái diễn.

• Khó chịu vùng chậu kéo dài.

3. Nguyên nhân gây khô âm đạo

Nguyên nhân chính là sự suy giảm estrogen, có thể gặp trong nhiều tình huống sinh lý hoặc bệnh lý:

• Tiền mãn kinh và mãn kinh.

• Giai đoạn hậu sản và đang cho con bú.

• Cắt buồng trứng hoặc suy buồng trứng sớm.

• Hóa trị, xạ trị vùng chậu hoặc liệu pháp nội tiết trong điều trị ung thư.

• Rối loạn miễn dịch (ví dụ: hội chứng Sjögren).

• Căng thẳng tâm lý, trầm cảm, luyện tập thể thao quá mức.

• Sử dụng thuốc kháng histamin, thuốc chống trầm cảm, thuốc tránh thai liều cao.

• Thụt rửa âm đạo thường xuyên, dùng bao cao su chứa chất diệt tinh trùng (nonoxynol-9), hoặc các sản phẩm vệ sinh có chứa chất kích ứng.

4. Chẩn đoán và chỉ định thăm khám

Người bệnh cần được thăm khám khi có triệu chứng khó chịu âm đạo kéo dài, đặc biệt là đau khi quan hệ tình dục hoặc chảy máu âm đạo không rõ nguyên nhân.

Trong quá trình khám, bác sĩ có thể:

• Khám phụ khoa để đánh giá độ mỏng, tính đàn hồi và tổn thương của thành âm đạo.

• Lấy dịch âm đạo để xét nghiệm vi sinh.

• Xét nghiệm nội tiết (FSH, LH, estradiol) nếu nghi ngờ rối loạn nội tiết.

5. Điều trị khô âm đạo

5.1 Điều trị không dùng hormone

• Chất bôi trơn (lubricants): Sử dụng trong khi quan hệ tình dục để giảm đau và ma sát. Ưu tiên loại gốc nước, không mùi, không màu, không chứa thảo dược hay hóa chất gây kích ứng.

• Chất dưỡng ẩm âm đạo (moisturizers): Dùng thường xuyên để duy trì độ ẩm, thường có tác dụng kéo dài hơn bôi trơn tức thời.

• Tránh thụt rửa, tránh sản phẩm có chất kích ứng hoặc chứa nonoxynol-9.

5.2 Điều trị bằng hormone

• Liệu pháp estrogen tại chỗ: Bao gồm kem estrogen, viên đặt âm đạo hoặc vòng estrogen. Liều thấp, tác dụng tại chỗ, ít ảnh hưởng toàn thân.

• Liệu pháp hormone toàn thân: Chỉ định cho những phụ nữ có thêm triệu chứng mãn kinh nặng (bốc hỏa, mất ngủ, thay đổi tâm trạng). Cần cân nhắc nguy cơ – lợi ích và được chỉ định bởi bác sĩ chuyên khoa.

6. Phòng ngừa khô âm đạo

• Tránh các yếu tố kích thích: Không sử dụng xà phòng có độ tẩy mạnh, không dùng dung dịch vệ sinh phụ nữ chứa hóa chất, không thụt rửa âm đạo.

• Duy trì lối sống lành mạnh: Ngủ đủ giấc, kiểm soát stress, luyện tập thể dục hợp lý.

• Tăng cường nội tiết tố tự nhiên thông qua dinh dưỡng: Thực phẩm giàu phytoestrogen như đậu nành, hạt lanh có thể hỗ trợ một phần.

Lưu ý rằng các thay đổi liên quan đến tuổi tác là không thể tránh khỏi, tuy nhiên can thiệp sớm và đúng cách có thể giúp cải thiện chất lượng sống và đời sống tình dục cho phụ nữ ở mọi lứa tuổi.

Kết luận

Khô âm đạo là vấn đề phổ biến, có thể gây ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe thể chất, sinh sản và tâm lý của phụ nữ. Việc nhận biết sớm và can thiệp phù hợp – đặc biệt là hướng đến điều trị nguyên nhân cơ bản và các biện pháp hỗ trợ không xâm lấn – sẽ giúp người bệnh cải thiện triệu chứng và chất lượng cuộc sống một cách rõ rệt.