Khuyến nghị về chế độ ăn và lối sống trước – sau khi hiến máu

Hiến máu là một hành động nhân đạo thiết yếu trong hệ thống y tế, giúp cứu sống người bệnh trong nhiều tình huống cấp cứu và điều trị. Tuy nhiên, người hiến máu có thể gặp một số triệu chứng thoáng qua như mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt hoặc hạ huyết áp tạm thời. Việc chuẩn bị dinh dưỡng và thể trạng hợp lý trước – sau khi hiến máu là cần thiết nhằm giảm thiểu các nguy cơ trên và đảm bảo sức khỏe người hiến.

1. Chế độ ăn uống và sinh hoạt trước khi hiến máu

1.1. Đảm bảo cung cấp đủ nước

Khoảng 55–65% thể tích máu là huyết tương, thành phần chủ yếu là nước. Do đó, người chuẩn bị hiến máu cần uống đủ nước trước 24 giờ và đặc biệt là uống thêm 500 mL nước (tương đương 2 cốc) khoảng 1–2 giờ trước khi hiến để duy trì thể tích tuần hoàn, giảm nguy cơ tụt huyết áp và ngất xỉu sau khi hiến.

1.2. Tăng cường sắt dự trữ

Chức năng của sắt

Sắt là vi chất thiết yếu để tổng hợp hemoglobin – protein mang oxy trong hồng cầu. Khi hiến máu, trung bình mất khoảng 200–250 mg sắt, do đó việc tăng cường dự trữ sắt qua chế độ ăn là cần thiết nhằm phòng ngừa thiếu máu sau hiến.

Nguồn thực phẩm giàu sắt

Sắt heme (hấp thu tốt, chủ yếu từ động vật):

• Thịt đỏ (bò, cừu, bê)

• Gan và nội tạng

• Gia cầm, hải sản (cá ngừ, cá thu, tôm, sò…)

• Trứng

Sắt không heme (hấp thu kém hơn, từ thực vật):

• Rau xanh đậm (cải bó xôi, bông cải xanh, cải xoăn…)

• Đậu và các loại hạt (đậu lăng, đậu nành, đậu gà, yến mạch)

• Trái cây khô (nho khô, mơ khô, mận khô…)

• Ngũ cốc tăng cường sắt, bánh mì nguyên cám, gạo bổ sung sắt

1.3. Tăng cường vitamin C

Vitamin C hỗ trợ hấp thu sắt không heme hiệu quả hơn khi dùng cùng bữa ăn. Các nguồn giàu vitamin C bao gồm:

• Trái cây họ cam quýt, dâu tây, kiwi, đu đủ, xoài, dứa

• Rau củ như ớt chuông, cà chua, cải bó xôi, súp lơ

2. Các thực phẩm và yếu tố cần tránh trước khi hiến máu

2.1. Rượu và đồ uống có cồn

Rượu gây lợi tiểu và làm giảm thể tích tuần hoàn, dễ gây mất nước. Cần tránh sử dụng rượu trong vòng 24 giờ trước khi hiến máu.

2.2. Thực phẩm nhiều chất béo

Thực phẩm nhiều chất béo (khoai tây chiên, kem…) có thể ảnh hưởng đến chất lượng mẫu huyết tương và kết quả sàng lọc máu. Nên tránh ăn các món này trước khi hiến máu.

2.3. Thực phẩm ức chế hấp thu sắt

Một số thực phẩm làm giảm hấp thu sắt không heme nếu ăn cùng bữa:

• Trà, cà phê

• Thực phẩm giàu canxi (sữa, phô mai, sữa chua)

• Socola, rượu vang đỏ
  => Nên ăn cách xa 1–2 giờ với bữa ăn giàu sắt.

2.4. Thuốc aspirin

Nếu hiến tiểu cầu, cần tránh dùng aspirin trong vòng 48 giờ trước vì thuốc làm giảm chức năng kết tập tiểu cầu. Điều này không áp dụng với hiến máu toàn phần.

3. Chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt sau khi hiến máu

3.1. Bù nước và nghỉ ngơi

• Uống thêm tối thiểu 1–2 lít nước trong 24 giờ đầu sau hiến

• Tránh hoạt động thể lực gắng sức, leo trèo hoặc nâng vật nặng trong ngày đầu tiên

3.2. Bổ sung dinh dưỡng

• Ăn bữa nhẹ ngay sau hiến để phục hồi đường huyết

• Ưu tiên thực phẩm giàu protein, sắt, vitamin C để tái tạo hồng cầu

4. Tác dụng phụ có thể gặp và xử trí

4.1. Triệu chứng nhẹ (thường gặp)

• Hoa mắt, chóng mặt

• Mệt mỏi, da nhợt

• Tụ máu nhỏ tại vị trí chọc kim

4.2. Hướng xử trí

• Nằm nghỉ 10–15 phút tại khu vực theo dõi sau hiến

• Uống nước và ăn nhẹ theo hướng dẫn của nhân viên y tế

• Nếu có biểu hiện bất thường (mệt nhiều, tụt huyết áp, buồn nôn, đau ngực…), cần thông báo nhân viên y tế ngay

5. Kết luận

Việc chuẩn bị thể trạng và dinh dưỡng hợp lý trước – sau khi hiến máu không chỉ giúp đảm bảo sức khỏe người hiến mà còn góp phần nâng cao chất lượng máu thu được. Mỗi người hiến máu cần tuân thủ các hướng dẫn về ăn uống, bổ sung sắt, tránh rượu và nghỉ ngơi đầy đủ để hiến máu an toàn, hiệu quả và tiếp tục duy trì hành động thiện nguyện này một cách bền vững.