Mất trí nhớ: Nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Mất trí nhớ (amnesia) là tình trạng suy giảm khả năng ghi nhớ, lưu giữ hoặc hồi tưởng thông tin, có thể xảy ra tạm thời hoặc kéo dài, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Mất trí nhớ không phải là một bệnh riêng biệt mà thường là biểu hiện của nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm bệnh lý, sang chấn tâm lý hoặc các yếu tố môi trường.

1. Các nguyên nhân thường gặp gây mất trí nhớ

1.1. Thuốc

Một số thuốc kê đơn và không kê đơn có thể ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và trí nhớ. Các nhóm thuốc thường liên quan bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm

• Thuốc kháng histamin

• Thuốc an thần và gây ngủ

• Thuốc giãn cơ

• Thuốc giảm đau opioid

• Một số thuốc điều trị sau phẫu thuật

1.2. Sử dụng chất kích thích

• Rượu: Lạm dụng rượu gây độc tính trực tiếp lên não, đặc biệt là vùng hải mã, dẫn đến mất trí nhớ cấp hoặc mạn.

• Hút thuốc lá: Làm giảm oxy não, ảnh hưởng đến các chức năng nhận thức.

• Ma túy bất hợp pháp: Gây biến đổi các chất dẫn truyền thần kinh, dẫn đến suy giảm trí nhớ.

1.3. Thiếu ngủ

Giấc ngủ chất lượng kém hoặc không đủ giấc ảnh hưởng đến quá trình củng cố trí nhớ và khả năng tập trung.

1.4. Trầm cảm và căng thẳng

• Trầm cảm làm giảm khả năng tập trung và ghi nhớ.

• Căng thẳng mạn tính dẫn đến tăng cortisol, làm suy yếu các vùng não liên quan đến trí nhớ.

1.5. Thiếu hụt dinh dưỡng

Thiếu các vitamin và khoáng chất, đặc biệt là:

• Vitamin B1 (thiamin): Thiếu hụt có thể gây hội chứng Wernicke-Korsakoff.

• Vitamin B12: Gây tổn thương thần kinh và suy giảm trí nhớ.

1.6. Chấn thương sọ não

Chấn thương do tai nạn hoặc té ngã có thể gây mất trí nhớ tạm thời hoặc vĩnh viễn. Mức độ hồi phục phụ thuộc vào mức độ tổn thương và khả năng phục hồi thần kinh.

1.7. Đột quỵ

Đột quỵ có thể gây tổn thương vỏ não hoặc cấu trúc dưới vỏ liên quan đến trí nhớ. Người bệnh có thể nhớ các sự kiện xa nhưng quên các thông tin gần.

1.8. Chứng mất trí nhớ thoáng qua (Transient Global Amnesia)

Là dạng mất trí nhớ tạm thời, thường hồi phục trong vòng vài giờ mà không để lại di chứng. Cơ chế chưa rõ ràng, có thể liên quan đến thiếu máu tạm thời vùng hải mã.

1.9. Sa sút trí tuệ (Dementia)

Là tình trạng suy giảm trí nhớ tiến triển không hồi phục. Nguyên nhân phổ biến nhất là bệnh Alzheimer. Các dạng khác bao gồm sa sút trí tuệ mạch máu, thể Lewy, hoặc liên quan đến bệnh lý thần kinh khác.

1.10. Nguyên nhân khác

• Rối loạn chức năng tuyến giáp

• Bệnh nhiễm trùng thần kinh trung ương: HIV, lao màng não, giang mai thần kinh.

• Hội chứng hậu chấn thương tâm lý (PTSD)

• Bệnh lý tự miễn hoặc chuyển hóa ảnh hưởng đến não bộ

2. Chẩn đoán mất trí nhớ

Để xác định nguyên nhân mất trí nhớ, bác sĩ có thể thực hiện các bước sau:

2.1. Khai thác bệnh sử và khám lâm sàng

• Tiền sử bệnh lý thần kinh, tâm thần, nội khoa

• Thuốc đang sử dụng

• Tình trạng tâm lý xã hội

2.2. Đánh giá tâm thần kinh

• Thang điểm MMSE (Mini Mental State Examination) hoặc MoCA (Montreal Cognitive Assessment)

• Các test đánh giá trí nhớ ngắn hạn, dài hạn, chức năng điều hành

2.3. Cận lâm sàng

• Xét nghiệm máu: vitamin B12, chức năng tuyến giáp, đường huyết, chức năng gan/thận

• Chẩn đoán hình ảnh: CT scan hoặc MRI sọ não để phát hiện tổn thương cấu trúc

• Điện não đồ (nếu nghi ngờ co giật)

• Xét nghiệm dịch não tủy (nếu nghi ngờ nhiễm trùng hoặc viêm)

3. Điều trị mất trí nhớ

Việc điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể:

3.1. Điều trị nguyên nhân có thể hồi phục

• Ngừng thuốc gây ảnh hưởng đến trí nhớ

• Bổ sung vitamin thiếu hụt (như B1, B12)

• Điều trị trầm cảm, rối loạn lo âu bằng liệu pháp tâm lý hoặc thuốc

• Cải thiện chất lượng giấc ngủ và dinh dưỡng

3.2. Điều trị hỗ trợ và phục hồi chức năng

• Vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu (đối với bệnh nhân sau đột quỵ)

• Phục hồi chức năng nhận thức

3.3. Điều trị bệnh lý mạn tính gây sa sút trí tuệ

• Alzheimer: Thuốc ức chế acetylcholinesterase (donepezil, rivastigmine), memantine

• Sa sút trí tuệ mạch máu: Kiểm soát huyết áp, lipid máu

• Hỗ trợ tâm lý và giáo dục cho người chăm sóc

4. Khi nào cần gặp bác sĩ

Người bệnh nên đi khám chuyên khoa thần kinh hoặc tâm thần khi:

• Mất trí nhớ ảnh hưởng đến công việc, sinh hoạt hàng ngày

• Có dấu hiệu tiến triển nhanh, không cải thiện sau khi nghỉ ngơi

• Kèm theo thay đổi hành vi, tâm trạng hoặc co giật

• Có tiền sử bệnh lý thần kinh hoặc chấn thương đầu

Kết luận

Mất trí nhớ là biểu hiện có thể do nhiều nguyên nhân, từ những yếu tố có thể điều chỉnh được như thiếu ngủ, stress, đến các bệnh lý thần kinh nghiêm trọng. Đánh giá toàn diện và điều trị nguyên nhân sớm là chìa khóa giúp cải thiện chức năng nhận thức và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh. Việc theo dõi và phối hợp điều trị giữa bệnh nhân, người nhà và các chuyên gia y tế là cần thiết trong quá trình chăm sóc lâu dài.