Nước rửa tay nhanh: Lợi ích, tác dụng phụ và khuyến cáo sử dụng an toàn

1. Giới thiệu

Nước rửa tay nhanh (nước sát khuẩn tay nhanh) là chế phẩm sát khuẩn ngoài da, thường chứa cồn ở nồng độ cao (60–95%) hoặc các hoạt chất kháng khuẩn khác, nhằm tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của vi sinh vật trên bề mặt da. Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, việc sử dụng nước rửa tay nhanh đã gia tăng đáng kể nhờ tính tiện lợi và hiệu quả trong việc giảm nguy cơ lây truyền các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là các bệnh lây qua tiếp xúc trực tiếp hoặc giọt bắn.

2. Tác dụng phụ và nguy cơ tiềm ẩn

Tác dụng phụ của nước rửa tay nhanh phụ thuộc vào công thức, đặc biệt là thành phần cồn và các hoạt chất kháng khuẩn.

2.1. Khô da và nứt nẻ

• Cồn ethanol hoặc isopropanol có khả năng diệt khuẩn, diệt virus hiệu quả, nhưng đồng thời gây mất lớp lipid bảo vệ tự nhiên của da, dẫn đến giảm độ ẩm, khô da, nứt nẻ và tăng nhạy cảm khi tiếp xúc.

• Khô da kéo dài có thể làm tăng nguy cơ viêm da và nhiễm khuẩn thứ phát.

2.2. Kích phát hoặc làm nặng bệnh chàm (eczema)

• Ở bệnh nhân có cơ địa viêm da cơ địa hoặc eczema, các hóa chất trong nước rửa tay nhanh (cồn, hương liệu, chất bảo quản) có thể kích thích hoặc làm nặng thêm tổn thương da, gây đỏ, ngứa và bong vảy.

2.3. Ảnh hưởng đến nội tiết tố (hormone)

• Một số sản phẩm có chứa triclosan – hoạt chất kháng khuẩn từng được sử dụng phổ biến trong kem đánh răng, xà phòng và dung dịch rửa tay.

• Nghiên cứu cho thấy tiếp xúc kéo dài với triclosan có thể ảnh hưởng đến cân bằng nội tiết và tiềm ẩn tác động đến khả năng sinh sản. Thành phần này hiện đã bị cấm trong nhiều chế phẩm tiêu dùng tại một số quốc gia.

2.4. Góp phần làm tăng tình trạng kháng kháng sinh

• Lạm dụng triclosan trong các sản phẩm gia dụng có thể góp phần vào sự phát triển của vi khuẩn kháng kháng sinh. Các nghiên cứu cho thấy cần tiếp tục đánh giá đầy đủ tác động này đối với sức khỏe cộng đồng.

3. Nguy cơ khi sử dụng không đúng cách

3.1. Ngộ độc khi nuốt phải

• Nuốt phải lượng lớn dung dịch sát khuẩn tay chứa cồn có thể gây triệu chứng tương tự ngộ độc ethanol, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ.

3.2. Tổn thương mắt

• Tiếp xúc trực tiếp với mắt có thể gây bỏng giác mạc hoặc kết mạc do nồng độ cồn cao.

• Biểu hiện gồm: đau rát, đỏ mắt, chảy nước mắt, nhìn mờ tạm thời. Tổn thương thường hồi phục nếu được xử trí kịp thời, nhưng cần đánh giá bởi bác sĩ nhãn khoa.

4. Lạm dụng và hệ quả

Sử dụng nước rửa tay nhanh với tần suất cao, thay thế hoàn toàn việc rửa tay bằng nước và xà phòng, có thể gây:

• Khô và nứt da, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.

• Giảm hiệu quả bảo vệ tự nhiên của hàng rào da.
  Do đó, rửa tay bằng xà phòng và nước sạch vẫn được khuyến nghị khi tay bẩn nhìn thấy được hoặc sau khi tiếp xúc với dịch tiết.

5. Khuyến cáo sử dụng an toàn

5.1. Dự phòng nguy cơ ngộ độc và tác dụng phụ

• Đọc kỹ nhãn sản phẩm, tuân thủ liều lượng khuyến nghị (1–2 lần ấn bơm cho mỗi lần sử dụng).

• Giám sát trẻ em khi sử dụng.

• Chỉ sử dụng ngoài da; tuyệt đối không uống hoặc nếm.

• Tránh để dung dịch tiếp xúc với mắt, màng nhầy.

• Bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nguồn nhiệt và ánh nắng trực tiếp để hạn chế bay hơi cồn.

5.2. Kỹ thuật sử dụng đúng

• Chỉ sử dụng khi tay sạch về mặt cơ học (không dính đất, dầu mỡ, máu).

• Lấy lượng bằng đồng xu, xoa đều toàn bộ bề mặt bàn tay, kẽ ngón, móng tay cho đến khi khô hoàn toàn.

• Thoa kem dưỡng ẩm sau khi dung dịch khô để hạn chế khô da.

6. Lợi ích khi sử dụng đúng cách

• Tiêu diệt nhanh đa số vi khuẩn và virus trên tay.

• Thời gian thực hiện ngắn hơn so với rửa tay truyền thống.

• Thuận tiện khi không có sẵn nguồn nước sạch và xà phòng.

7. Kết luận

Nước rửa tay nhanh là phương tiện hữu hiệu trong phòng ngừa lây nhiễm bệnh truyền nhiễm khi sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, cần nhận thức rõ nguy cơ và tác dụng phụ để lựa chọn sản phẩm phù hợp, hạn chế lạm dụng, và kết hợp với rửa tay bằng xà phòng khi có thể, nhằm bảo vệ tối ưu sức khỏe da và phòng chống nhiễm trùng.