Oxalate (Axit oxalic) là gì?

Oxalat (oxalate) là hợp chất tự nhiên có trong nhiều loại thực vật, bao gồm rau lá xanh, trái cây, ca cao, các loại hạt và hạt giống. Mặc dù phù hợp với phần lớn dân số, oxalat có thể ảnh hưởng bất lợi đến sức khỏe ở một số cá nhân, đặc biệt là những người có rối loạn chức năng đường ruột hoặc tiền sử sỏi thận.

Định nghĩa và nguồn gốc

Axit oxalic là một hợp chất hữu cơ tồn tại tự nhiên trong thực vật, thường liên kết với các khoáng chất như canxi hoặc sắt tạo thành oxalat. Cơ thể người có thể tự tổng hợp oxalat nội sinh hoặc hấp thu từ thức ăn, ngoài ra, vitamin C cũng có thể chuyển hóa thành oxalat.

Tác động đến hấp thu khoáng chất

Oxalat có thể cản trở hấp thu khoáng chất bằng cách tạo phức không hòa tan trong ruột, đặc biệt là với canxi. Ví dụ, mặc dù rau bina chứa nhiều canxi, nhưng phần lớn lượng canxi không được hấp thu do nồng độ oxalat cao. Tuy nhiên, hiệu ứng này không ảnh hưởng đến canxi từ nguồn động vật như sữa.

Liên quan đến sỏi thận

Oxalat trong nước tiểu có thể liên kết với canxi tạo thành tinh thể canxi oxalat - thành phần chính của khoảng 80% sỏi thận. Việc hình thành sỏi xảy ra khi nồng độ oxalat trong nước tiểu cao và thể tích nước tiểu thấp. Chế độ ăn giàu oxalat có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận ở những người nhạy cảm, đặc biệt nếu đã có tiền sử bệnh. Tuy nhiên, vì hơn một nửa lượng oxalat trong nước tiểu có nguồn gốc nội sinh, nên không phải mọi trường hợp đều cần hạn chế oxalat nghiêm ngặt.

Mối liên hệ với các bệnh lý khác

Một số nghiên cứu đã kiểm tra khả năng liên quan giữa oxalat và các bệnh lý như tự kỷ hoặc đau âm hộ mạn tính (vulvodynia). Tuy chưa có bằng chứng xác thực oxalat là nguyên nhân trực tiếp, một số bệnh nhân có thể cải thiện triệu chứng khi áp dụng chế độ ăn ít oxalat và bổ sung canxi. Tuy nhiên, cần thêm các nghiên cứu ngẫu nhiên có đối chứng để làm rõ cơ chế này.

Thực phẩm giàu oxalat

Một số loại thực phẩm có hàm lượng oxalat cao (>50 mg/100g):

• Rau bina

• Củ cải xanh

• Bột ca cao

• Khoai lang

• Đậu phộng

• Lá củ cải

Khuyến nghị về chế độ ăn hạn chế oxalat

Đối với bệnh nhân sỏi thận có tăng oxalat niệu, các khuyến nghị bao gồm:

• Giới hạn oxalat tiêu thụ dưới 50 mg/ngày

• Nấu chín rau giàu oxalat để giảm hàm lượng (giảm 30–87%)

• Uống tối thiểu 2–2,5 lít nước mỗi ngày để duy trì lượng nước tiểu đủ lớn

• Bổ sung 800–1.200 mg canxi/ngày từ các nguồn ít oxalat (phô mai, sữa chua, cải thìa, cá hộp có xương)

Kết luận

Không cần loại bỏ hoàn toàn thực phẩm chứa oxalat đối với người khỏe mạnh, vì nhiều thực phẩm giàu oxalat cũng là nguồn dồi dào chất xơ, chất chống oxy hóa và vi chất dinh dưỡng. Việc hạn chế oxalat chỉ nên áp dụng cho đối tượng có chỉ định cụ thể như sỏi thận tái phát hoặc tăng oxalat niệu, dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa tiết niệu hoặc dinh dưỡng.