Sởi và Rubella: Đặc điểm dịch tễ, biểu hiện lâm sàng và phòng ngừa

1. Tổng quan

Sởi và rubella là hai bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp. Cả hai bệnh đều có khả năng lan nhanh trong cộng đồng và gây ra các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt đối với trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai.

Mặc dù phần lớn các trường hợp bệnh có thể tự giới hạn, song các biến chứng nặng như viêm phổi, viêm não, và dị tật bẩm sinh (ở rubella) có thể xảy ra nếu không được phòng ngừa hoặc phát hiện kịp thời.

2. Bệnh sởi (Measles)

2.1. Tác nhân và đường lây

• Tác nhân: Virus sởi thuộc họ Paramyxoviridae.

• Đường lây: Qua giọt bắn từ người bệnh (ho, hắt hơi, nói chuyện). Tính lây nhiễm rất cao, với hệ số lây (R₀) từ 12–18.

2.2. Lâm sàng

• Giai đoạn khởi phát (3–5 ngày):

  • Sốt cao liên tục.

  • Viêm long đường hô hấp trên: ho khan, sổ mũi, viêm kết mạc.

  • Xuất hiện hạt Koplik đặc hiệu trong niêm mạc miệng.

• Giai đoạn phát ban:

  • Ban dạng dát sẩn màu hồng, khởi phát ở mặt, lan xuống thân mình và tứ chi.

  • Ban tồn tại 4–7 ngày, sau đó bong vảy và thâm da.

2.3. Biến chứng

• Viêm tai giữa.

• Viêm phổi.

• Viêm não (tỷ lệ tử vong cao, có thể để lại di chứng thần kinh).

• Tiêu chảy nặng, mất nước.

• Viêm giác mạc – có thể gây mù lòa.

3. Bệnh rubella (German measles)

3.1. Tác nhân và đường lây

• Tác nhân: Virus rubella thuộc họ Togaviridae.

• Đường lây: Tương tự sởi, qua tiếp xúc với giọt bắn đường hô hấp. Virus có thể truyền từ mẹ sang thai nhi qua nhau thai.

3.2. Lâm sàng

• Thời gian ủ bệnh: 14–21 ngày.

• Biểu hiện lâm sàng:

  • Sốt nhẹ, sưng hạch sau tai, chẩm.

  • Ban dát sẩn, màu hồng nhạt, xuất hiện đầu tiên ở mặt, lan xuống thân.

  • Có thể kèm đau khớp (thường ở phụ nữ trưởng thành).

• Diễn tiến thường nhẹ, dễ nhầm lẫn với các nhiễm virus khác.

3.3. Biến chứng

• Viêm khớp.

• Viêm não (hiếm).

• Hội chứng rubella bẩm sinh (CRS):

  • Gây dị tật tim bẩm sinh, điếc, đục thủy tinh thể, chậm phát triển tâm thần và thần kinh.

  • Nguy cơ cao nhất nếu mẹ nhiễm trong 3 tháng đầu thai kỳ.

4. Phòng ngừa bằng vắc xin

Tiêm vắc xin là biện pháp phòng ngừa an toàn và hiệu quả nhất.

• Vắc xin MMR (Measles-Mumps-Rubella): Vắc xin virus sống giảm độc lực, phòng ngừa đồng thời 3 bệnh: sởi, quai bị và rubella.

• Lịch tiêm chủng khuyến cáo:

  • Mũi 1: lúc 9–12 tháng tuổi.

  • Mũi 2: lúc 18 tháng tuổi.

  • Người lớn: chưa từng tiêm vắc xin hoặc không rõ tiền sử nên tiêm đủ 2 liều, cách nhau ít nhất 4 tuần.

Lưu ý đối với phụ nữ chuẩn bị mang thai:

• Nên tiêm vắc xin MMR trước khi mang thai ít nhất 1 tháng.

• Không tiêm vắc xin sống giảm độc lực trong thời kỳ mang thai.

5. Các biện pháp dự phòng không đặc hiệu

Bên cạnh tiêm vắc xin, các biện pháp sau giúp hạn chế nguy cơ lây nhiễm:

• Vệ sinh cá nhân: Rửa tay bằng xà phòng, che miệng khi ho/hắt hơi, không dùng chung vật dụng cá nhân.

• Hạn chế tiếp xúc: Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh; đeo khẩu trang khi cần thiết.

• Cải thiện vệ sinh môi trường: Thông thoáng nơi sinh hoạt, lau chùi bề mặt tiếp xúc thường xuyên.

• Chế độ dinh dưỡng: Ăn đủ chất, đặc biệt là vitamin A và các vi chất tăng cường miễn dịch.

6. Lời khuyên chuyên môn

Sởi và rubella là các bệnh truyền nhiễm có khả năng lây lan mạnh, để lại hậu quả nặng nề nếu xảy ra biến chứng. Tiêm vắc xin đầy đủ là biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất, đồng thời giúp kiểm soát và loại trừ dịch bệnh trong cộng đồng.

Đối tượng cần đặc biệt lưu ý tiêm phòng bao gồm:

• Người trưởng thành chưa tiêm hoặc chưa mắc bệnh.

• Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, nhất là chuẩn bị mang thai.

• Nhân viên y tế, giáo viên, người làm việc trong môi trường tập thể.

Việc chủ động tiêm chủng và duy trì các biện pháp vệ sinh cá nhân, môi trường sẽ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân và góp phần bảo vệ cộng đồng khỏi nguy cơ bùng phát dịch bệnh.