Sử dụng thuốc trong thai kỳ

1. Mở đầu

Việc sử dụng thuốc trong thời kỳ mang thai đòi hỏi sự thận trọng cao độ do nguy cơ ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi. Mặc dù một số trường hợp việc điều trị bằng thuốc là không thể tránh khỏi để bảo vệ sức khỏe cho người mẹ, cần đánh giá cẩn thận lợi ích và nguy cơ trước khi sử dụng bất kỳ dược phẩm nào. Tất cả các loại thuốc nên được sử dụng dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa sản phụ khoa nhằm đảm bảo tối đa sự an toàn cho cả mẹ và thai nhi.

2. Các thuốc chống chỉ định hoặc nên tránh trong thai kỳ

Một số thuốc đã được chứng minh có khả năng gây quái thai, sảy thai, thai chết lưu hoặc các bất thường phát triển bào thai. Các thuốc không khuyến cáo sử dụng trong thai kỳ bao gồm:

• Aspirin và các thuốc NSAID (trừ khi được chỉ định rõ ràng, đặc biệt trong tam cá nguyệt thứ ba có thể ảnh hưởng đến ống động mạch của thai nhi).

• Ibuprofen: liên quan đến tăng nguy cơ đóng sớm ống động mạch và giảm nước ối.

• Isotretinoin: thuốc trị mụn dạng nang nghiêm cấm trong thai kỳ do nguy cơ gây quái thai cao.

• Thalidomide: liên quan đến dị tật chi và hệ cơ quan.

• Các thuốc bổ sung không được kiểm soát như thảo dược, vitamin liều cao: có thể gây ảnh hưởng đến phát triển thai mà chưa có dữ liệu chứng minh an toàn.

3. Các thuốc có thể sử dụng nếu được bác sĩ chỉ định

Trong nhiều trường hợp, việc không điều trị bệnh lý nền có thể gây hại nhiều hơn so với việc sử dụng thuốc. Dưới sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ, một số thuốc có thể được sử dụng như:

• Một số thuốc chống trầm cảm (ví dụ: sertraline, fluoxetine) khi lợi ích vượt trội nguy cơ.

• Lithium: dùng trong rối loạn lưỡng cực cần theo dõi chặt chẽ chức năng thận và tim thai.

• Phenytoin: chống động kinh, cần dùng liều tối thiểu hiệu quả.

• Albuterol: thuốc giãn phế quản sử dụng cho hen phế quản.

• Fluconazole: chống nấm, chỉ dùng liều thấp và ngắn hạn nếu cần thiết.

• Một số thuốc hóa trị: chỉ định khi lợi ích cứu sống mẹ vượt trội nguy cơ cho thai.

4. Các thuốc và sản phẩm thường được coi là an toàn trong thai kỳ

Dù không có thuốc nào được xác nhận an toàn tuyệt đối trong thai kỳ (do giới hạn đạo đức trong nghiên cứu trên phụ nữ mang thai), một số thuốc không kê đơn và sản phẩm hỗ trợ được xem là ít nguy cơ, đặc biệt khi dùng đúng hướng dẫn:

• Dị ứng:

  • Budesonide xịt mũi (Rhinocort)

  • Diphenhydramine (Benadryl)

  • Loratadine (Claritin)

• Cảm cúm:

  • Acetaminophen (Paracetamol): sử dụng ngắn hạn, liều thấp.

  • Dung dịch muối sinh lý nhỏ/xịt mũi, súc miệng nước muối.

• Táo bón:

  • Docusate (Colace), psyllium (Metamucil)

• Bôi ngoài da:

  • Bacitracin, Neosporin, kem hydrocortisone, kem calamine, bột tắm yến mạch

Lưu ý: Luôn hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng, đặc biệt trong tam cá nguyệt đầu tiên.

5. Liệu pháp thay thế an toàn trong thai kỳ

Một số liệu pháp hỗ trợ đã được chứng minh giúp giảm triệu chứng khó chịu khi mang thai, có thể kết hợp với điều trị y khoa:

• Buồn nôn: vitamin B6 (25mg x 2–3 lần/ngày), trà gừng, bấm huyệt, châm cứu.

• Đau lưng: xoa bóp tiền sản, vật lý trị liệu, nắn chỉnh xương khớp (có chuyên môn về thai sản).

• Giảm đau chuyển dạ: gây tê ngoài màng cứng, kỹ thuật thư giãn – thở, thủy liệu pháp (tắm nước ấm), châm cứu.

6. Kết luận

Sử dụng thuốc trong thai kỳ cần được cá thể hóa, dựa trên đánh giá nguy cơ – lợi ích của từng trường hợp cụ thể. Phụ nữ mang thai không nên tự ý dùng thuốc, kể cả thuốc không kê đơn hoặc dược liệu. Tư vấn với bác sĩ hoặc dược sĩ có chuyên môn là điều cần thiết nhằm đảm bảo an toàn tối đa cho mẹ và sự phát triển bình thường của thai nhi. Việc tuân thủ đúng khuyến cáo y khoa, kết hợp lối sống lành mạnh, sẽ góp phần tạo nên một thai kỳ khỏe mạnh và an toàn.