Tăng cân và phù trong bệnh lý suy tim: Cơ chế, biểu hiện và định hướng xử trí

Suy tim là một tình trạng bệnh lý trong đó chức năng bơm máu của tim bị suy giảm, không đảm bảo đủ cung lượng tim để đáp ứng nhu cầu chuyển hóa của cơ thể. Một trong những biểu hiện lâm sàng quan trọng và dễ ghi nhận ở người bệnh suy tim là tăng cân nhanh và phù do giữ nước.

1. Cơ chế giữ nước trong suy tim

Ở người bệnh suy tim, cung lượng tim giảm dẫn đến giảm tưới máu thận. Điều này kích hoạt các cơ chế thần kinh – thể dịch bao gồm hệ renin–angiotensin–aldosterone và hoạt hóa giao cảm, làm tăng giữ natri và nước. Kết quả là thể tích dịch ngoại bào tăng, gây phù ngoại biên và tăng cân nhanh chóng.

Phù thường xuất hiện ở chi dưới và vùng bụng (phù mềm, ấn lõm), nặng hơn vào buổi tối hoặc sau khi nằm lâu. Trong các trường hợp nặng, dịch có thể tích tụ ở phổi gây phù phổi cấp, là tình trạng cấp cứu nội khoa.

2. Tăng cân – dấu hiệu cảnh báo sớm của mất bù

Theo khuyến cáo của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), ở bệnh nhân suy tim, việc tăng cân từ 0,9–1,36 kg trong 24 giờ hoặc ≥2,26 kg trong 7 ngày có thể là dấu hiệu cảnh báo giai đoạn mất bù do giữ nước. Mỗi kilogram tăng tương ứng với khoảng 1 lít dịch ứ đọng.

Khuyến nghị:
Bệnh nhân suy tim cần theo dõi cân nặng hàng ngày vào cùng thời điểm, sau khi đi tiểu buổi sáng, và ghi lại để báo cáo với bác sĩ.

3. Các triệu chứng liên quan đến giữ nước trong suy tim

Ngoài tăng cân không rõ nguyên nhân, các dấu hiệu sau cũng cần được theo dõi sát:

• Phù chi dưới (mắt cá, bàn chân) và/hoặc bụng

• Khó thở, đặc biệt là khi gắng sức hoặc nằm đầu thấp

• Mệt mỏi mạn tính, giảm khả năng gắng sức

• Chóng mặt, tụt huyết áp tư thế

• Tim đập nhanh, hồi hộp

• Lú lẫn hoặc thay đổi nhận thức, đặc biệt ở người cao tuổi

4. Biến chứng tiềm ẩn của ứ dịch

Sự ứ trệ tuần hoàn và tích tụ dịch trong các khoang cơ thể có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Phù phổi cấp: khó thở, ho khan, ran ẩm hai đáy phổi, SpO₂ giảm

• Suy thận tiến triển do giảm tưới máu thận kéo dài

• Cổ trướng và rối loạn tiêu hóa nếu có ứ dịch ổ bụng

• Suy giảm chức năng gan thứ phát do sung huyết mạn tính

5. Chiến lược kiểm soát cân nặng và phù ở bệnh nhân suy tim

a) Điều trị nội khoa

• Thuốc lợi tiểu (furosemide, bumetanide, spironolactone...): giúp giảm thể tích dịch thừa, cải thiện triệu chứng phù, khó thở.

• Theo dõi điện giải đồ và chức năng thận định kỳ khi dùng thuốc lợi tiểu.

b) Phục hồi chức năng tim mạch (Cardiac Rehabilitation)

Một chương trình toàn diện giúp cải thiện tiên lượng và chất lượng cuộc sống bao gồm:

• Tập luyện thể lực có giám sát

• Tư vấn chế độ ăn giảm muối, giảm chất béo bão hòa

• Quản lý yếu tố nguy cơ tim mạch: tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, đái tháo đường

• Giáo dục tuân thủ điều trị, theo dõi cân nặng và triệu chứng hàng ngày

• Hỗ trợ tâm lý và tư vấn

6. Một số câu hỏi thường gặp

❖ Suy tim có gây khó khăn trong việc giảm cân không?

Có. Việc giữ nước làm trọng lượng cơ thể tăng nhanh, gây khó khăn trong việc phân biệt giữa tăng mô mỡ và tăng dịch. Ngoài ra, bệnh nhân thường giảm khả năng hoạt động thể lực do mệt mỏi và khó thở.

❖ Bốn dấu hiệu cảnh báo tim đang suy yếu?

• Phù chi dưới hoặc sưng mắt cá chân

• Mệt mỏi kéo dài

• Khó thở (ở tư thế nằm hoặc gắng sức)

• Giảm khả năng gắng sức, không làm được các hoạt động thường ngày

Kết luận

Tăng cân nhanh và phù là những dấu hiệu lâm sàng quan trọng, cảnh báo giai đoạn mất bù ở bệnh nhân suy tim. Việc theo dõi sát cân nặng, kiểm soát lượng dịch ứ đọng, tuân thủ điều trị và phục hồi chức năng tim mạch là các chiến lược cốt lõi giúp nâng cao hiệu quả quản lý bệnh. Khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, bệnh nhân cần đến cơ sở y tế để được đánh giá và can thiệp kịp thời.